Urlop macierzyński i rodzicielski w Polsce. Co warto o nich wiedzieć?

Urlop po narodzinach dziecka jest niezbywalnym prawem każdej mamy. Można go jednak współdzielić z ojcem dziecka. Na jakich zasadach funkcjonuje takie rozwiązanie, kiedy rozpoczyna się urlop oraz jakich formalności trzeba w związku z nim dopełnić?

Urlop macierzyński zaczyna się już w dniu porodu i trwa przez 20 tygodni. Według przepisów każda mama musi wykorzystać przynajmniej 14 tygodni. W razie potrzeby pozostałe 6 tygodni może przekazać ojcu dziecka – w ramach tacierzyńskiego. 

Długość trwania macierzyńskiego może być jednak dłuższa, jeśli podczas jednego porodu urodzi się więcej dzieci:

1. przy bliźniakach – 31 tygodni,

2. przy 3 dzieci – 33 tygodnie,

3. przy 4 dzieci – 35 tygodni,

4. przy 5 lub większej liczbie dzieci – 37 tygodni. 

Z kolei urlop rodzicielski przysługuje zaraz po zakończeniu macierzyńskiego i trwa 32 tygodnie (w przypadku bliźniaków – 34 tygodnie). Oboje rodzice mają prawo z niego skorzystać.

Możliwości, jakie przysługują w tym przypadku rodzicom:

1. Mogą wykorzystać urlop rodzicielski jednocześnie, skracając tym samym jego długość do 16 tygodni.

2. Mama może wcześniej wrócić do pracy, oddając tacie pozostałe dni wolnego. 

Zasiłek macierzyński

Podczas macierzyńskiego mamie nie przysługuje wynagrodzenie, otrzymuje ona jednak w tym czasie zasiłek. Aby został on wypłacony, mama musi być objęta ubezpieczeniem chorobowym - jako pracownica lub właścicielka firmy.

- Kwota zasiłku jest zależna od wysokości pensji pracownika lub składki odprowadzanej na ubezpieczenie chorobowe w ramach własnej działalności gospodarczej. W przypadku 20-tygodniowego urlopu macierzyńskiego zasiłek to 100% podstawy wymiaru. Jako podstawę wymiaru przyjmuje się średnie wynagrodzenie z ostatnich 12 miesięcy. Również w przypadku pierwszych 6 tygodni rodzicielskiego mamie przysługuje 100% zasiłku – tłumaczy Krzysztof Wojtas, prezes zarządu BrainSHARE IT, producenta programu SaldeoSMART. 

Przepisy przewidują także sytuację, w której pracownica decyduje się na następujące po sobie urlopy macierzyński i rodzicielski w pełnym wymiarze. Wówczas świadczenie jest wypłacane w uśrednionej kwocie – 80% wynagrodzenia. Jedyny warunek to złożenie wniosku w ciągu 21 dni po porodzie o wykorzystanie bezpośrednio po macierzyńskim urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. 

Formalności związane ze świadczeniami dla mam

Świeżo upieczona mama nie musi składać wniosku o urlop macierzyński, ponieważ rozpoczyna się on od razu w dniu urodzenia dziecka. Zgodnie z przepisami istnieje też możliwość wcześniejszego rozpoczęcia urlopu – do 6 tygodni przed porodem. W takiej sytuacji wymagane będzie złożenie odpowiedniego pisma. 

Jeśli po narodzinach dziecko wymaga opieki szpitalnej, pracownica ma możliwość dodatkowego urlopu na jego pobyt w szpitalu. Przez pierwsze 8 tygodni po porodzie mama wykorzystuje macierzyński, zaś po tym czasie składa wniosek do pracodawcy o jego przerwanie. Pozostałą część ma prawo wykorzystać po powrocie dziecka ze szpitala. Każda tego rodzaju przerwa wydłuża urlop macierzyński. 

Po zakończonym macierzyńskim mamy mogą skorzystać także z rodzicielskiego. Należy przy tym pamiętać, że pismo o taki urlop trzeba złożyć najpóźniej 21 dni po porodzie. Wówczas podczas rodzicielskiego pracownicy będzie przysługiwać zasiłek uśredniony, czyli 80% wymiaru świadczenia. Przy stałym wynagrodzeniu stanowi to 80% pensji. 

We wniosku o urlop rodzicielski powinny znaleźć się:

1. Imię i nazwisko pracownicy,

2. Imię i nazwisko dziecka,

3. Data urodzenia dziecka,

4. Termin urlopu,

5. Oświadczenie, że drugi rodzic nie skorzysta z urlopu,

6. Podpis pracownicy. 

Do pisma dołącza się również dodatkowe dokumenty, czyli skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub zagraniczny akt urodzenia albo kopie dokumentów. Jeśli mama składa wniosek o macierzyński jeszcze przed porodem, wówczas będzie musiała dodać kopię zaświadczenia lekarskiego wystawionego na zwykłym druku, które określa przewidywaną datę porodu. 

Inne opcje ułatwiające mamom życie 

Dodatkową możliwością dla mam jest też urlop wychowawczy. Może trwać do 36 miesięcy, jest bezpłatny i przysługuje pracownicom z co najmniej 6-miesięcznym stażem pracy. Mama ma czas na wykorzystanie urlopu do momentu ukończenia przez dziecko 6. roku życia. Aby skorzystać z wychowawczego, należy złożyć wniosek co najmniej 21 dni przed planowanym urlopem. W jego ramach rodzice mogą równocześnie opiekować się dzieckiem i – w razie potrzeby – podzielić wolne na 5 części.

Staranie się o urlopy macierzyński, rodzicielski czy wychowawczy wiąże się z koniecznością wypełnienia i dostarczenia do pracodawcy różnych dokumentów. To może być kłopotliwe, zwłaszcza w pandemii. Przepisy pozwalają jednak na przesyłanie i przechowywanie wielu dokumentów w formie elektronicznej.

- Pomocą w bezpiecznym przechowywaniu tak ważnych dokumentów są chociażby e-teczki pracownicze. Pamiętajmy, że wciąż jesteśmy w trakcie pandemii, często pracujemy hybrydowo bądź w dalszym ciągu zdalnie i nie zawsze mamy dostęp do ważnych dokumentów. Aktualne zaświadczenia i wnioski warto umieścić w elektronicznej bazie dokumentów kadrowych. W razie potrzeby nie trzeba będzie jechać do biura, wystarczy zajrzeć do akt pracowników dostępnych przez całą dobę – wyjaśnia Krzysztof Wojtas. 

Urlopy dla mam w innych krajach

Zgodnie z niemieckim prawem tamtejszym mamom przysługuje około 14 tygodni urlopu macierzyńskiego. Wymagane jest, aby jeszcze przed porodem pracownica wykorzystała z niego minimum 6 tygodni. 

We Francji macierzyński dzieli się na przedporodowy i poporodowy. Czas jego trwania jest zależny od liczby posiadanych dzieci. Przy pierwszym i drugim dziecku mama może skorzystać z 6 tygodni urlopu przedporodowego oraz 10 tygodni następujących po nim. Kobieta, która spodziewa się trzeciego dziecka, ma z kolei prawo do 26 tygodni – 8 przed porodem i 18 po nim. Wiele Francuzek decyduje się na powrót do pracy w pierwszym roku życia dziecka, ponieważ kraj ten oferuje bezpłatne żłobki, świadczenia rodzinne i becikowe. 

W Wielkiej Brytanii mamy wracają do pracy po 52 tygodniach wolnego. Warto zaznaczyć, że jedynie 39 z nich jest w pełni płatne. Następnie kobiecie przysługuje około 140 funtów tygodniowo. 

W szwedzkich rodzinach zarówno mama, jak i tata mogą jednocześnie przebywać z dzieckiem na urlopie. Oprócz 240 dni płatnego wolnego rodzice otrzymują dodatkowy miesięczny zasiłek. Mamy i ojcowie skorzystają z urlopu do 8. roku życia dziecka, zaś przysługujący im zasiłek otrzymują do 16. roku życia. 

Urlopy macierzyński, rodzicielski oraz wychowawczy zdecydowanie ułatwiają życie mamom. Dodatkowo, prawdopodobnie w 2022 roku, ojcowie będą mieli prawo do dwumiesięcznego rodzicielskiego, co dodatkowo pomoże mamom oraz wyrówna szanse obojga rodziców na rynku pracy.