Nowy etap w ochronie dzieci

Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało właśnie wytyczne do standardów ochrony dzieci, które są wynikiem długo oczekiwanej nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zwanej również ustawą Kamilka. Nowa legislacja to kolejny krok na drodze do społecznego uznania i szacunku wobec podmiotowości osób małoletnich. Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce w Polsce, jako organizacja z ponad 40-letnim doświadczeniem rzecznictwa w imieniu małoletnich, także bierze udział w pracach nad nowymi standardami, kontynuując uwrażliwianie społeczeństwa na problem przemocy wobec dzieci.

Obowiązująca ustawa uzupełniła istniejące już zapisy, wprowadza nowe regulacje i podkreśla istotność rozmowy o przemocy zarówno z dziećmi, jak i dorosłymi. W pracach nad Wytycznymi do standardów ochrony dziecka w instytucjonalnych formach pieczy zastępczej opracowywanymi w Ministerstwie Sprawiedliwości uczestniczyli także przedstawiciele Stowarzyszenia SOS Wioski Dziecięce. Publikacja ustawy stworzyła w kraju przestrzeń na refleksję nad stanem systemu wspierania i ochrony dzieci. Warto wykorzystać tę chwilę i promować świadomość społeczną w zakresie przemocy wobec dzieci.

Choć zapewnienie bezpieczeństwa dzieci i młodzieży mogłoby wydawać się sprawą tak ważną, że aż oczywistą, niestety rzeczywistość, opisywana szeroko w publicystyce i zauważalna w statystyce, jest inna. W 2022 roku dyżurujący w Pogotowiu „Niebieska Linia” odebrali 232 połączeń od osób małoletnich (1,25 proc. wszystkich rozmów). W tym samym roku specjaliści rozpoczęli 663 nowych interwencji w sprawach dotyczących przemocy w rodzinie. W rozpatrywanych sprawach w latach 2019-2022 osobami doświadczającymi przemocy były przeważnie dzieci.

Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce implementuje stworzoną na własne potrzeby Politykę Ochrony Dziecka (POD) już od 2011 roku. Dla porównania, w 2010 roku wprowadzono legislację całkowicie zakazującą stosowania wobec dzieci kar fizycznych. Wypracowana przez Stowarzyszenie POD była więc na tamten czas dokumentem unikatowo progresywnym, wyprzedzając standardy ochrony wprowadzane obecnie na szczeblu państwowym.

Czym jest Polityka Ochrony Dziecka?

POD to zasady, standardy i wytyczne, z którymi zapoznają się osoby pracujące lub współpracujące ze Stowarzyszeniem w pierwszych dniach pracy w SOS Wioskach Dziecięcych. Celem polityki jest budowanie świadomości w temacie bezpieczeństwa dzieci i środowiska im przyjaznego oraz form możliwego krzywdzenia i wykorzystania. Polityka wyznacza także zasady reagowania na możliwe sytuacje naruszające bezpieczeństwo małoletnich. Z POD, w wersji dla nich przyjaznej, zapoznawane są też wszystkie dzieci objęte wsparciem Stowarzyszenia, zarówno w programach opieki zastępczej, jak i w Programach Umacniania Rodziny. O Polityce Ochrony Dziecka i jej zasadach informowane są też rodziny objęte wsparciem Programów Umacniania Rodziny „SOS Rodzinie”. Dostępność POD dla wszystkich tych osób jest kluczowa – zapewnia ona zaznajomienie się ze standardami i wynikającymi z nich narzędziami, zadanie pytań i przekazanie informacji zwrotnej, która pomaga polepszać ochronę dzieci.

Przede wszystkim jednak Polityka promuje świadomość problemu oraz uwrażliwia na schematy i formy przemocy, czy czynniki ryzyka wystąpienia krzywdzenia dzieci, w efekcie prowadząc do szybszego reagowania na sytuacje naruszające bezpieczeństwo małoletnich. – mówi Beata Kulig, doradczyni ds. rzecznictwa Stowarzyszenia SOS Wioski Dziecięce.

Jak chronić małoletnich?

Polityka Ochrony Dziecka Stowarzyszenia zawiera szereg narzędzi pozwalających na umocnienie procesu przeciwdziałania i reagowania na przypadki przemocy. Narzędzia skupiają się wokół czterech obszarów: świadomości, zapobiegania, raportowania i reagowania. Wszystkie te typy działania wdrażane jednocześnie pozwalają na wielopoziomowe zabezpieczenie dobrostanu dzieci.

Świadomość promowana jest przez otwarta dyskusję, która ma na celu przełamywanie społecznego tabu, które skłania do milczenia w przypadku doświadczenia naruszania granic. Wartości te promowane są wśród rodziców i osób małoletnich, ale też przede wszystkim wśród osób pracujących z dziećmi.

Uczymy naszych pracowników jakie są symptomy przemocy wobec dziecka. Przypominamy, że krzywdzenie dziecka to nie tylko przemoc fizyczna, ale to też krzywdzenie emocjonalne, gdzie oznakami mogą być skargi somatyczne, nadmierna uległość, albo agresywność. Uczymy jak zwracać uwagę na sygnały zaniedbania lub wykorzystania seksualnego, które bardzo łatwo przeoczyć. – mówi Aleksandra Sikorska, psycholożka Stowarzyszenia SOS Wioski Dziecięce

Zapobieganie obejmuje narzędzia formalne - każda osoba zatrudniana w Stowarzyszeniu jest weryfikowana oraz podpisuje kodeks postępowania, który wskazuje odpowiednie zachowania i drogi działania w sytuacji możliwego naruszenia bezpieczeństwa dzieci. Wszystkie osoby zaangażowane bezpośrednio w pracę z dziećmi i młodzieżą mają stały dostęp profesjonalnego wsparcia, w tym superwizji. Ważne jest także, aby rozmawiać z dziećmi i młodzieżą o ich prawach i ochronie. Osoby małoletnie uczone są w jaki sposób mogą reagować w sytuacji, gdy czują, że ich bezpieczeństwo jest naruszone.

Polityka Ochrony Dziecka jest też podstawą dla mechanizmu raportowania przypadków możliwego krzywdzenia, który jest jednym z głównych elementów wyznaczonych jako priorytet w obecnie opracowywanym ustawodawstwie. Każda osoba pracująca z dziećmi i młodzieżą  jak i sami małoletni są zapoznawani z procedurą zgłaszania takich przypadków.

Proces reagowania na przypadki przemocy jest natomiast najważniejszym z elementów systemu ochrony dzieci, który umocniony został tzw. ustawą Kamilka. Standaryzacja i formalizacja mechanizmu są kluczowe dla efektywnego przeciwdziałania i reagowania na sytuację krzywdzenia dziecka. Osoby pracujące z dziećmi uczone są jak prowadzić wspierające rozmowy z podopiecznymi w sytuacjach naruszenia bezpieczeństwa.

Uwierz dziecku w historię, którą ci opowiada. Powiedz mu, że dobrze zrobiło, że dzieli się z Tobą tą historią. Zapisz, bo pamięć jest ulotna.  Nie próbuj tłumaczyć ani sprawcy, ani kontekstu. Podziękuj dziecku, że podzieliło się z Tobą tą historią i powiedz dziecku ogólnie jakie będą Twoje dalsze kroki. – mówi Beata Kulig.

Co dalej z ochroną dzieci?

Kolejną datą graniczną jest 15 sierpnia, do kiedy wszystkie podmioty pracujące z dziećmi muszą wdrożyć opracowane dla swoich instytucji SOM. Ustawa Kamilka ma na celu m.in. wzmocnienie, nagłośnienie i dalszą promocję świadomości i działań na rzecz przeciwdziałania przemocy wobec dzieci.

Zmiany w prawodawstwie i dyskusja na temat sytuacji w kraju pozwala żywić nadzieję, na poprawę sytuacji systemu ochrony małoletnich. Dzięki edukacji, rozmowie i współpracy wszyscy możemy dołączyć do walki z przemocą wobec dzieci.