Zielony potencjał Krajowego Planu Odbudowy

Ostatnie dwa miesiące były dla polskiego rządu wyjątkowo intensywne. Z końcem kwietnia upłynął termin przekazania Komisji Europejskiej Krajowego Planu Odbudowy (KPO) – dokumentu mającego określać kierunki działań zmierzających do wsparcia krajowej gospodarki osłabionej przez kryzys spowodowany COVID-19. Jeszcze do 2 kwietnia trwały konsultacje dokumentu, który wnioskując po dużej liczbie przesłanych uwag (ponad 5,5 tysiąca), wzbudzał po stronie społeczno-eksperckiej spore emocje. Ostatniego dnia kwietnia rząd opublikował nową, wypracowaną po konsultacjach wersję KPO, która zgodnie z wyznaczonym terminem została przekazana Komisji Europejskiej. Czy dokument odpowiada na potrzebę poprawy efektywności energetycznej, która jest niezbędna do sprawiedliwej i ekonomicznie opłacalnej transformacji energetycznej?

Zacznijmy od najbardziej intuicyjnej części o nazwie „Zielona energia i zmniejszenie energochłonności”. Fundusze przeznaczone na realizację zapisanych w niej działań stanowią niemalże 40% całego KPO. Na co zostaną przeznaczone? Przede wszystkim na poprawę efektywności energetycznej budynków i wymianę źródeł ciepła w postaci zasilenia Programu „Czyste Powietrze” oraz Funduszu Termomodernizacji i Remontów, z którego korzystają przede wszystkim wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe.  Oba silnie rezonują zarówno w KPO jak i w Długoterminowej Strategii Renowacji, siostrzanym dokumencie wymaganym przez UE, który ma wspierać realizację celu tzw. Dyrektywy Budynkowej w zakresie wzrostu tempa renowacji budynków. Projekt KPO zakłada przeznaczenie środków unijnych na wymianę dodatkowych 860 tysięcy źródeł ciepła w budynkach mieszkalnych, co ma skutkować, przede wszystkim, zmniejszeniem zanieczyszczenia powietrza w Polsce. Aleksandra Stępniak, konsultant ds. efektywności energetycznej z Danfoss Poland podkreśla, że „ważne jest, by zmiany w dotychczasowym programie „Czyste powietrze” planowane w KPO na II kwartał 2021 r. uwzględniały wytyczne z Warunków Technicznych, czyli konieczność połączenia wymiany źródła ciepła z instalacją urządzeń do automatycznej regulacji temperatury (zaworów i głowic termostatycznych) w każdym pomieszczeniu.” Dodaje również „Dzięki zastosowaniu takich rozwiązań redukujemy zużycie energii, i zapobiegamy ubóstwu energetycznemu, ponieważ nawet przy wymianie na kocioł na droższe paliwo, unikamy wzrostu kosztów ogrzewania, a dodatkowo zwiększamy komfort i pozytywnie wpływamy na zdrowie”. Poprawę efektywności energetycznej przewidziano również w budynkach szkolnych i obiektach lokalnej aktywności społecznej. W sumie na modernizację energetyczną budynków przewidziano ponad 3,5 mld euro.

Pozostając w temacie źródeł ciepła, warto wspomnieć też o planowanych środkach na ich wymianę w systemach ciepłowniczych. Na wzrost udziału efektywnych systemów ciepłowniczych przewidziano 300 mln euro. W tym przypadku, należałoby inwestować w efektywność energetyczną, nie tylko produkcji, ale również dystrybucji i wykorzystania ciepła, czego zabrakło w przygotowanym planie. Pozytywne efekty w tym zakresie można osiągnąć poprzez wprowadzenie nowoczesnych cyfrowych rozwiązań umożliwiających zarządzanie popytem i podażą ciepła. Takie rozwiązanie dla sieci ciepłowniczych idealnie uzupełniłoby planowane w ramach KPO działania w zakresie cyfryzacji sieci elektroenergetycznych. Inteligentne rozwiązania cyfrowe powinny swym zakresem objąć cały sektor energetyczny – włączając w to również systemy ciepłownicze. Systemy informatyczne tego typu są w stanie przewidywać zapotrzebowanie na ciepło dla danego użytkownika i uwzględniają warunki pogodowe przez co, poza ograniczaniem zużycia samego ciepła, prowadzą do obniżenia również jego produkcji i emisji z nią związanych. Świetnym przykładem może być oferowany przez Danfoss system Leanheat, którego zastosowanie jest korzystne zarówno dla właścicieli budynków, zmniejszając koszty eksploatacji nawet o 30%, jak również dla producentów ciepła – redukując występowanie nagłych pików zapotrzebowania na energię o 20%.

Tematycznie, ale przede wszystkim bardzo przyszłościowo, z systemami ciepłowniczymi powiązany jest również komponent C - „Transformacja cyfrowa”, w którym uwzględniono budowę nowych centrów danych.  Przy tego typu inwestycjach warto pamiętać o odzysku ciepła odpadowego, które dzięki wykorzystaniu niskotemperaturowych lokalnych sieci ciepłowniczych mogłoby ogrzewać pobliskie budynki. Takie rozwiązania zastosowano w duńskiej siedzibie głównej Danfoss, która już w przyszłym roku osiągnie neutralność klimatyczną. W roku 2024 ponowne wykorzystanie ciepła odpadowego z centrów danych należących do Danfoss pokryje 25% całkowitego zapotrzebowania na ciepło biur i fabryk zajmujących razem powierzchnię 250 tys. m2. „Zamieniamy słowa w czyny. Udało nam się stworzyć własne, przyjazne środowisku centra danych w czasie krótszym niż pół roku. Chcemy pokazać, że zielona i cyfrowa transformacja idą ramię w ramię”, powiedział Sune T. Baastrup, CIO w Danfoss.

Kolejny komponent KPO, w którym pojawia się efektywność energetyczna, to „Efektywność, dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia”. Przewidziano nie tylko modernizację obiektów leczniczych, w tym szpitali powiatowych oraz bibliotek i domów studenckich, ale również budowę nowego Centrum Badawczo-Analitycznego. Zwłaszcza przy modernizacji i budowie tego typu obiektów należy zwrócić szczególną uwagę na systemy techniczne (ogrzewania, klimatyzacji, wentylacji, ciepłej wody użytkowej), których odpowiednie zaprojektowanie poza niepodważalną korzyścią jaką są istotne oszczędności energii, a tym samym mniejsze koszty eksploatacji budynków, przynosi również poprawę klimatu wewnątrz pomieszczeń a także m.in. zabezpiecza przed rozwojem groźnych bakterii takich jak Legionella.

Poza wspomnianymi wyżej pozytywnymi rezultatami wdrażania działań zmierzających do poprawy efektywności energetycznej warto pamiętać o tym, że celem inwestycji w ramach KPO jest by 37% wydatków przeznaczone było na „zielone” inwestycje oraz 20% na cele cyfrowe. Jak zapewniają autorzy planu – Polska spełnia go z nadwyżką.  Na cele klimatyczne przewidziano bowiem aż 48,3% funduszy z KPO, a na cyfryzację - 21,5%. W dokumencie uwzględniono inwestycje na łączną kwotę 35,970 mld euro, z czego 23,858 mld euro w grantach i 12,112 mld euro w formie pożyczek. Komisja Europejska ma teraz 2 miesiące na przekazanie uwag do KPO. Dopiero po pełnej akceptacji dokumentu będzie możliwość uruchomienia środków z Next Generation EU, funduszu, którego głównym celem jest wsparcie w wychodzeniu z kryzysu spowodowanego pandemią Covid-19. W tym kontekście nie można pomijać pozytywnych efektów wdrażania działań w zakresie poprawy efektywności energetycznej, jak np. nowe miejsca pracy, poprawa jakości powietrza, zdrowe budynki i odporne społeczeństwo.