Kim jest współczesny polski farmaceuta?

Po blisko 30 latach zostały uregulowane zasady wykonywania zawodu farmaceuty oraz podjęto aktywne działania umożliwiające wprowadzenie opieki farmaceutycznej do aptek. Pierwsze pilotażowe programy – Bliżej Pacjenta i Skieruj Pacjenta, były już prowadzone, a wkrótce powinien ruszyć także kolejny - związany z przeglądem lekowym. Jeżeli otrzymane wyniki tych programów spełnią założenia, w aptekach ogólnodostępnych na terenie całego kraju, pacjenci będą mogli korzystać z nowych usług świadczonych przez farmaceutów. Tego rodzaju działania mogą znacznie odciążyć lekarzy.

W grudniu 2020 r. przyjęto ustawę o zawodzie farmaceuty, która weszła w życie 16 kwietnia 2021 r. Na jej mocy po blisko 30 latach zostały uregulowane kwestie związane m.in. z niezależnością i samodzielnością zawodową farmaceutów, opieką farmaceutyczną, czy rolą farmaceutów w systemie ochrony zdrowia.

– Wejście w życie ustawy o zawodzie farmaceuty otworzyło nowy rozdział w historii polskiej farmacji. Ustawa stanowi mocny grunt do kompleksowego wdrożenia i funkcjonowania usług z zakresu opieki farmaceutycznej, które umożliwią poprawę komfortu zdrowotnego pacjentów, samorealizację farmaceutów, a także racjonalizację wydatków przewidzianych na ochronę zdrowia. Widzimy już pierwsze efekty w tym zakresie. Jako samorząd zawodowy jesteśmy gotowi do podejmowania kolejnych działań i rozwoju w tym słusznym kierunku – podsumowuje Elżbieta Piotrowska-Rutkowska, prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej.

Według GUS w Polsce średnio na jedną aptekę przypada ok. 2 897 pacjentów. Pod koniec 2020 r. działalność prowadziło ok. 12,1 tys. aptek i 1,2 tys. punktów aptecznych, w których pracowało 59,1 tys. magistrów farmacji. Z badania „Polacy rok po wybuchu pandemii SARS-CoV-2” przeprowadzonego przez niezależną agencję badawczą Biostat na zlecenie Fundacji Aflofarm, wynika, że w czasie ostatniego roku w związku z dużą liczbą pacjentów chorych na COVID-19, niewystarczającą liczbą lekarzy oraz licznymi obostrzeniami, ponad 50% Polaków źle ocenia dostęp do lekarza pierwszego kontaktu, czy lekarza specjalisty. Rozwiązaniem wielu z tych problemów mogą być właśnie farmaceuci, którzy w trakcie pierwszych tygodni pandemii obsłużyli ponad 20 mln pacjentów.

Wszystkie ręce na pokład

Nowe uprawnienia farmaceutów – w tym rozszerzenie zakresu uprawnień i uregulowanie kwestii samodzielności i niezależności  zawodowej - stają się tym cenniejsze im bardziej widoczny jest nasilający się problem dotyczący opieki medycznej w Polsce, co szczególnie zauważalne stało się w 2020 r., podczas pandemii. Lekarskie teleporady, e-konsultacje i e-recepty, mimo, że stały się wygodną alternatywą, wciąż dla wielu grup pacjentów - zwłaszcza tych starszych, okazały się niewystarczające. Rozszerzenie działalności aptek o usługi z zakresu opieki farmaceutycznej, w tym przeglądy lekowe, wystawianie przez farmaceutów recept umożliwiających kontynuację farmakoterapii czy aktywne wspieranie programu profilaktyki chorób krążenia poprzez m.in.: pomiar ciśnienia w aptece i określanie wskaźnika BMI - może okazać się strzałem w dziesiątkę – skracającym kolejki do specjalistów, odciążającym system ochrony zdrowa, usprawniającym przepływ informacji, a przede wszystkim zwiększającym bezpieczeństwo i racjonalną farmakoterapię pacjenta.

Według ostatnich danych OECD Health Care Resources Database (z 2017 r.) na 1 tys. mieszkańców Polski przypada 2,38 lekarza - 0,42 lekarza POZ oraz 1,96 lekarza specjalisty. Z tego samego zestawienia wynika również, że w tym samym roku na 1 tys. mieszkańców przypadało 0,77 farmaceuty, a obecnie może być to 0,7 farmaceuty na 1 tys. Polaków. Dane te nie napawają optymizmem, zwłaszcza, jeśli zestawimy je z prognozami GUS, z których wynika, że w perspektywie najbliższej dekady (do 2030 r.) aż 2 na 3 polskie gminy będą składały się z 20% osób w wieku 65+, co oznacza, że zapotrzebowanie na wszelkie usługi medyczne będzie rosło.

- W rozszerzeniu zakresu usług świadczonych w aptekach upatrywałbym szansy dla Pacjentów, którym zwiększy się dostępność do niektórych świadczeń, z których dotychczas mogli korzystać wyłącznie w gabinetach lekarskich lub pielęgniarskich. Jednocześnie do ustalenia pozostaje bardzo ważna kwestia dotycząca warunków uczciwego wycenienia i finansowania nowych zadań, którymi farmaceuci mieliby się zająć. Wysoki poziom zaufania pacjentów wobec farmaceutów stwarza odpowiednią przestrzeń do wprowadzania takich zmian, które mogą być rzeczywistym odciążeniem lekarzy. Takie rozwiązanie jest potrzebne, tym bardziej, że farmaceuci są ważnym ogniwem w opiece zdrowotnej. Przeprowadzone przez nas badania w ramach akcji ,,Po pierwsze farmaceuta” pokazały, że aż ok. 90% Polaków ufa farmaceutom. To ogromny, społeczny kapitał zaufania  – ocenia Tomasz Furman, prezes Fundacji Aflofarm, która zainicjowała i przeprowadziła kampanię „Po pierwsze farmaceuta”, której celem było wzmocnienie wizerunku farmaceutów oraz edukacja społeczeństwa w zakresie opieki farmaceutycznej.

Kim jest polski farmaceuta?

Zgodnie ze statystykami GUS z 2020 r. około 83% farmaceutów w Polsce, to kobiety.  Według Raportu o sytuacji kadrowej farmaceutów dla województw z podziałem na powiaty najliczniejszą grupę zawodową stanowią farmaceuci w przedziale pomiędzy 30-40 lat (29,2%). Aż 39,7% zarejestrowanych farmaceutów to osoby, które przekroczyły 50 r.ż , z czego aż 24% przekroczyło 60 lat, natomiast 9,4% to farmaceuci w wieku powyżej 70 lat.

Co roku prawo do wykonywania zawodu farmaceuty otrzymuje ponad 1000 osób. Proces edukacji farmaceuty nie zamyka się w 5,5 rocznym toku studiów, lecz trwa nieustannie. Farmaceuci w Polsce mają obowiązek ciągłego podnoszenia kwalifikacji, co wynika z ustawy „Prawo farmaceutyczne” oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia z 20 lutego 2018 r. w sprawie ciągłych szkoleń farmaceutów zatrudnionych w aptekach lub hurtowniach farmaceutycznych.

Nałożenie na farmaceutów obowiązku ciągłego doskonalenia zawodowego sprawia, że dysponują oni szeroką i  aktualną wiedzą medyczną. Z badania przeprowadzonego przez Fundację Aflofarm wynika, że ponad 90% pacjentów ufa wiedzy farmaceutów. Co więcej, aż 98,5% badanych twierdzi, że apteka jest najbezpieczniejszym miejscem do zakupu leków, co również podkreśla wysoki poziom wiarygodności aptek, która jest konsekwentnie budowana przez jej pracowników. Taki stan rzeczy stwarza idealne warunki do poszerzania zakresu usług farmaceutycznych realizowanych w aptekach, co może w znacznym stopniu podnieść poziom opieki zdrowotnej w Polsce.

Doradca pacjenta…

Niemalże wszyscy pacjenci kojarzą aptekę z miejscem, w którym można nabyć lek, jednak wprowadzenie do polskiego systemu prawnego ustawy o zawodzie farmaceuty rozszerzyło możliwości świadczenia przez farmaceutów dodatkowych usług. Mowa m.in. o wykonywaniu prostych badań diagnostycznych (m.in. pomiaru ciśnienia tętniczego, stężenia glukozy, wagi), przeglądów lekowych, czy też udzielaniu porad dotyczących drobnych dolegliwości lub wsparcia w zakładaniu Internetowego Konta Pacjenta – co wynika z ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia. Ponadto już teraz wiemy, że w  2022 r. pojawi się możliwość świadczenia kolejnej usługi farmaceutycznej - tzw. „recepty kontynuowanej”, w ramach zachowania ciągłości leczenia podjętego uprzednio przez lekarza. Wszystkie powyższe działania wchodzą w skład tzw. opieki farmaceutycznej, której analizę przedstawia raport wydany przez Ministerstwo Zdrowia: „Opieka farmaceutyczna. Kompleksowa analiza procesu wdrożenia.” Wkrótce rozpocznie się pilotażowy program przeglądów lekowych, mający na celu ocenić słuszność wdrożenia tej usługi w polskich realiach. Prowadzone były już także dwa inne pilotaże - Bliżej Pacjenta oraz Skieruj Pacjenta, które pomogły w zgromadzeniu wiarygodnych informacji na temat praktycznych aspektów świadczenia usług opieki farmaceutycznej.

Co na to wszystko farmaceuci? Z badania Fundacji Aflofarm: „Farmaceuta w Polsce” wynika, że cieszą się z rozszerzenia zakresu uprawnień– prawie 66% farmaceutów w 2019 r. deklarowało, że chciałoby mieć większe uprawnienia w kwestii pracy z pacjentem. Wśród najczęściej wymienianych były m.in. przegląd stosowanych leków (78,9%), instruktaż poprawnej obsługi inhalatora (77,1%), pomiar ciśnienia (75,3%).

Co na to pacjenci? Aż 61,1% badanych w ramach raportu: „Farmaceuta w Polsce” twierdzi, że apteka jest ważnym punktem konsultacji zdrowotnych, niezależnym od wizyt u lekarza. Farmaceuci również dostrzegają, że udzielane porady są cenne dla pacjentów – o czym również traktuje publikacja. Dzięki opiece farmaceutycznej zmniejszone zostaną kolejki do lekarzy i usprawni się proces świadczenia usług medycznych.

Rola farmaceutów w całym systemie opieki zdrowotnej jest niezwykle istotna. Promocja zdrowia, profilaktyka i pierwszy kontakt w sprawach niewymagających pilnej interwencji lekarskiej to obszar, który wpisuje się w zakres kompetencji farmaceuty. Takie podejście może znacznie poprawić kondycję polskiego sektora ochrony zdrowia i przyczynić się do polepszenia jakości życia wielu milionów pacjentów.