Przełamując tabu kradzieży. Nowe badania SGH i Checkpoint Systems

Kradzieże sklepowe w Polsce stały się niepokojącym zjawiskiem, które wymaga szerszej analizy. Jak wynika z danych Komendy Głównej Policji, w trzech kwartałach tego roku stwierdzono ponad 22,9 tys. przestępstw kradzieży w sklepach. To o 30,5 proc. mniej niż w analogicznym okresie 2023 r[1]. i choć liczba zgłoszonych przestępstw spadła, nie oznacza to, że skala zjawiska faktycznie jest mniejsza.

Z badań[2] przeprowadzonych przez ekspertów ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie wynika, że w ciągu ostatnich lat liczba takich incydentów znacząco wzrosła, a samo zjawisko obejmuje różne grupy społeczne i wiekowe, niezależnie od statusu materialnego. „Zjawisko kradzieży w handlu, zarówno detalicznym, jak i hurtowym, stanowi istotny problem dla przedsiębiorstw w Polsce, ale także na całym świecie,” mówi dr Marta Ziółkowska z Katedry Zrównoważonego Biznesu SGH, wskazując na poważne straty sięgające od kilku do nawet kilkunastu procent obrotów sklepów.

Jednym z głównych wyzwań, jakie stoją przed branżą handlową, jest tzw. „kultura bezkarności” – społeczne przyzwolenie, a czasem nawet usprawiedliwienie kradzieży. Dr Ziółkowska wyjaśnia: „Panuje przekonanie, że kradzież jest akceptowalna lub nawet usprawiedliwiona, co może wynikać z braku zaufania do instytucji państwowych czy korporacji.” Problem ten pogłębia niska skuteczność egzekwowania prawa – tylko 20-30% kradzieży jest zgłaszanych organom ścigania, a rzadko wymierzane kary mają niewielki wpływ na sprawców, co tylko nasila zjawisko.

Egalitarność zjawiska kradzieży

Zaskakującym aspektem wynikającym z badań jest „egalitarność” zjawiska kradzieży – dotyczy ono przedstawicieli każdej grupy społecznej i zawodowej. „Czyżby maksyma francuskiego księcia Gastona de Lévisa – noblesse oblige[3] – przestała mieć znaczenie w XXI wieku?” – pyta dr hab. Rafał Kasprzak, profesor SGH. Według badań[4] kradzież sklepowa przestała być postrzegana wyłącznie jako problem marginalny i dotyczy coraz szerszego grona społeczeństwa.

Nowe przepisy a eskalacja problemu

Najnowsze zmiany w Kodeksie karnym, które weszły w życie 1 października 2023 roku, mogą przyczynić się do eskalacji problemu. Zgodnie z nowymi przepisami, wartość kradzionego towaru musi przekroczyć 800 zł, aby czyn został uznany za przestępstwo, a nie wykroczenie. Eksperci alarmują, że ta zmiana dodatkowo wzmacnia poczucie bezkarności, co zniechęca sprzedawców do zgłaszania incydentów, widząc, że prawo traktuje je pobłażliwie.

Psychologiczne i społeczne tło kradzieży

„Zbyt rzadko zastanawiamy się nad szerszym kontekstem kradzieżowości” – zauważa  prof. dr hab. Małgorzata Bombol z SGH. „Często warto spojrzeć na to zjawisko z perspektywy psychiki osoby kradnącej. Może być to wyraz desperacji, konieczności życiowej, ale także przymusu wynikającego z presji społecznej czy chęci potwierdzenia własnej sprawczości.” Prof. Bombol podkreśla, że nie tylko „okazja czyni złodzieja,” ale również wpływ mają czynniki ekonomiczne oraz wzorce zachowań promujące swobodę w zdobywaniu dóbr.

Nowoczesne rozwiązania technologiczne jako odpowiedź na kradzież

„Problem kradzieży sklepowych w Polsce stanowi coraz większe wyzwanie. Aktualny raport pokazuje to zjawisko w szerszym świetle. Doświadczenia zakupowe powinny spełniać oczekiwania i być swobodne dla konsumentów. Chcą być traktowani indywidualnie  z szacunkiem, a nie jak potencjalni złodzieje. Z drugiej strony kradzieże stały się zjawiskiem nagminnym, a co gorsza tylko w niewielkim stopniu źle odbieranym społecznie. To skłania sprzedawców detalicznych do poszukiwania nowoczesnych rozwiązań, które uwolnią pracowników od bycia ochroniarzami i pozwolą stać się doradcą czy asystentem klienta. Uczciwi konsumenci nie czują się kontrolowani, a towary są chronione” – komentuje Robert Głażewski, Business Unit Director w Checkpoint Systems Polska, firmy będącej partnerem branżowym badania.

O badaniach kradzieżowości w Polsce

Projekt badawczy „Przełamując tabu kradzieży w handlu detalicznym” został stworzony, aby dostarczyć branży aktualną wiedzę o specyfice zjawiska kradzieży w Polsce. Projekt obejmuje dwa etapy. W pierwszym etapie, w badaniach jakościowych, przeprowadzono pogłębione wywiady z przedstawicielami branży handlu detalicznego i osobami zaangażowanymi w zapewnienie bezpieczeństwa sklepów.  W 2025 roku zaplanowano kontynuację projektu, aby uszczegółowić zebrane dane i informacje, a także przedstawić wnioski. Badania Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie i partnera branżowego Checkpoint Systems z pewnością rzucą nowe światło na zjawisko kradzieży sklepowych w Polsce.  

[1] https://www.rp.pl/handel/art41406961-politycy-pomogli-sklepowym-zlodziejom

[2] Raport „Przełamując tabu kradzieży w handlu detalicznym”, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Checkpoint Systems, 2024.

[3] Pol. Szlachectwo zobowiązuje, powiedzenie dotyczące szlachty wskazujące na jej nieformalne zobowiązania wobec społeczeństwa, tutaj odnosi się do faktu, że nawet niektórzy przedstawiciele elit społecznych są także zaangażowani w proceder kradzieży.

[4] Raport „Przełamując tabu kradzieży w handlu detalicznym”, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Checkpoint Systems, 2024.