Fundacja British Council publikuje raport „ Empowering education

Minęły dwa lata od wybuchu pełnoskalowej wojny w Ukrainie. W tym momencie w naszym kraju przebywa ponad milion Ukraińców i Ukrainek, którzy wyjechali ze swojego kraju po lutym 2022. Aż 292 600 z nich to dzieci i młodzież w wieku szkolnym, jednak tylko 136 tysięcy uczęszcza do szkół w Polsce. Jak polski system edukacji zareagował na to ogromne wyzwanie? Jak dziś odnajdują się w szkole uczniowie i uczennice pochodzenia ukraińskiego i jakie wsparcie otrzymali nauczyciele oraz nauczycielki? Fundacja British Council przygotowała raport „Empowering education. Understanding teachers’ needs in multicultural classrooms”. 

Każdego dnia przez ostatnie 2 lata jesteśmy informowani o doniesieniach z frontu, kolejnych transzach wsparcia, i może wydawać się, że już nieco oswoiliśmy się z wojną tuż za naszą wschodnią granicą. Tymczasem dla Ukraińców i Ukrainek, nawet tych przebywających w naszym kraju, wojna to w dalszym ciągu codzienność. Wiele z nich odnalazło u nas swoje miejsce na rynku pracy, a tysiące dzieci dołączyło do naszego systemu edukacji.  

Właśnie na tym, jak uczniowie i uczennice z Ukrainy oraz nauczyciele, nauczycielki i szkoły odnajdują się w nowej sytuacji skupia się raport ,,Empowering education. Understanding teachers’ needs in multicultural classrooms” przygotowany przez Fundację British Council. Raport identyfikuje kluczowe wyzwania na różnych płaszczyznach, obejmujące strukturę systemu, bariery językowe, rezyliencję, czyli odporność i problemy zdrowia psychicznego oraz delikatne niuanse integracji społeczności. Te wyzwania podkreślają pilną potrzebę strategicznych interwencji w celu wzmocnienia działań edukacyjnych. Raport opiera się na ankietach, wywiadach i rozmowach w grupach fokusowych, przeprowadzonych przez Fundację Stocznia z blisko setką nauczycieli i nauczycielek pracujących z klasami, w których są osoby przybyłe z Ukrainy. W dokumencie znajdziemy wiec zarówno liczby, jak i opinie i wypowiedzi samych nauczycieli oraz nauczycielek. 

Nie sposób zacząć analizy sytuacji uczniów i uczennic z Ukrainy bez znajomości liczb. Obecnie w Polsce mieszka 50 000 dzieci i młodzieży z Ukrainy, które przeprowadziły się przed wojną i 292 600, które przybyły do naszego kraju po eskalacji wojny. 136 000 z nich uczęszcza w Polsce do szkół: 107 700 dzieci w szkołach podstawowych i 28 300 uczniów szkół średnich. Niestety, ponad 50% znajduje się obecnie poza polskim systemem edukacji i nie ma wiarygodnych danych na temat tego, czy te dzieci i młodzież mają dostęp do innych form edukacji. Poza systemem znajduje się 112 800 dzieci w wieku szkolnym (podstawówka) oraz 43 600 uczniów szkół średnich. 

Fundacja British Council postanowiła przyjrzeć się sytuacji młodych osób z Ukrainy w naszym systemie szkolnym oraz zapytać nauczycieli i edukatorów o ich opinię, o to, czy i jakie mają wsparcie, jakie problemy trzeba najpilniej zaadresować. Analiza, która jest rezultatem przeprowadzonych badań, pozwala zidentyfikować kluczowe wyzwania związane ze strukturą systemu, barierami językowymi, zdrowiem psychicznym i niuansami spójności społeczności. Bo jak się okazuje różnice programowe, nieznajomość języka, próba wdrożenia młodych Ukraińców i Ukrainek naszego systemu edukacyjnego to tylko część trudności. Należy pamiętać, że wszyscy działali w sytuacji podwyższonego stresu i zmagali się z nowymi emocjami, zarówno nauczyciele, jak i uczniowie musieli poradzić sobie z różnicami kulturowymi, pojawiła się nagła i paląca potrzeba integracji i asymilacji. 

Jak i czy zdaliśmy ten egzamin? Czy mając wizję przedłużającego się konfliktu na terytorium Ukrainy, polski system edukacji odpowiada na potrzeby uczniów z obu krajów, a także nauczycieli i dyrektorów szkół? Formułując wnioski w raporcie, zaproponowano zestaw 12 zaleceń mających na celu bezpośrednie sprostanie tym zidentyfikowanym wyzwaniom i złagodzenie związanych z nimi zagrożeń. Zalecenia te obejmują między innymi:  

• reformy systemowe, jak i bardziej ukierunkowane interwencje, takie jak wykorzystanie języka angielskiego jako języka pomostowego do integracji – język okazuje się najważniejszym czynnikiem, jeśli chodzi o integrację i efektywną edukację. Wśród kadry nauczycielskiej brakuje odpowiednio przygotowanych nauczycieli, mogących uczyć języka polskiego jako języka edukacji. Język angielski może stać się bezpiecznym łącznikiem, narzędziem pozwalającym na komunikację i edukację klas, w których są uczniowie i uczennice różnych narodowości;  

• zaleca się tworzenie inkluzywnych, wielokulturowych przestrzeni edukacyjnych – na szkołę powinniśmy patrzeć jak na społeczność, która potrzebuje wsparcia. Odpowiednich treningów i działań wymagają nie tylko nauczyciele, w tym nauczyciele poszczególnych przedmiotów, ale całe środowisko szkolne, czyli dyrektorzy, sami uczniowie i ich rodzice, zarówno polskich, jak i innych narodowości. W takie podejście ma na celu wykreować sytuację, w której uczniowie i rodzice z Ukrainy nie czują się jak goście, ale jak partnerzy. Dlatego potrzebne są dobre praktyki i wymiana doświadczeń. 

• trening rezyliencji, czyli odporności, który będzie polegał na nauce umiejętności, dających narzędzia do efektywnego i skutecznego rozwiązywania konfliktów. Do takich działań można zaliczyć: wzmocnienie mechanizmów wsparcia psychospołecznego dla uczniów, kreatywne i ukierunkowane wykorzystanie asystentów międzykulturowych, czy strategiczne dostosowanie programu nauczania w celu zmniejszenia presji zarówno na nauczycieli, jak i uczniów. 

Centralnym punktem zaleceń raportu jest wezwanie do spójnej, nadrzędnej strategii, która nie tylko zaspokoi najpilniejsze potrzeby, ale także położy podwaliny pod długoterminową efektywność edukacyjną. Obejmuje to opowiadanie się za mniejszymi klasami, zmniejszenie wymagań programowych w celu skupienia się na podstawowych efektach uczenia się i zwiększenie autonomii nauczycieli w celu dostosowania metod nauczania do zróżnicowanych potrzeb ich klas.  

Raport podkreśla pilny charakter tych reform, kładąc nacisk na kluczową rolę edukacji w ułatwianiu integracji uczniów i uczennic z Ukrainy oraz zapewnianiu dobrostanu i sukcesów akademickich wszystkich uczniów w polskim systemie edukacji. 

Więcej informacji, wypowiedzi nauczycieli i rekomendacje można znaleźć w raporcie: Raport: Empowering Education  

O badaniu/metodologia 

Dane zostały zebrane przez Fundację Stocznia 7 grudnia 2023 roku, w Warszawie podczas dwudniowej konferencji zorganizowanej przez British Council, która zgromadziła prawie 100 ekspertów zaznajomionych z wyzwaniami edukacji uczniów z tłem uchodźczym. Wśród nich byli nauczyciele języka angielskiego, dyrektorzy szkół, asystenci międzykulturowi z Ukrainy oraz przedstawiciele organizacji międzynarodowych. 

Celem badania było: 

• Zrozumienie problemów, z jakimi borykają się systemy edukacyjne przyjmujące uchodźców, z różnych perspektyw. 

• Zidentyfikowanie rozwiązań mających na celu złagodzenie niektórych problemów, w tym tych, które mogłyby być potencjalnie zastosowane przez British Council i inne organizacje. 

Dane zostały zebrane przy użyciu dwóch metod: wywiadów grupowych i sesji ‘World Café’. Dyskusje w grupach fokusowych miały na celu zebranie dogłębnych informacji od różnorodnej grupy uczestników, które następnie mogłyby być potriangulowane. Łącznie przeprowadzono cztery FGI (Focus Group Interviews) z, odpowiednio, nauczycielami języka angielskiego, nauczycielami i ekspertami edukacyjnymi reprezentującymi Centra Kształcenia Nauczycieli, dyrektorami szkół, przedstawicielami organizacji charytatywnych oraz ukraińskimi asystentami wielokulturowymi. W grupach fokusowych zadawano następujące pytania: 

• Czy dostrzegasz jakieś specyficzne cechy Polski jako kraju przyjmującego uchodźców?  

• Jakie wyzwania stoją przed szkołami i społecznościami szkolnymi, ale jakie również pozytywne skutki może przynieść im obecna sytuacja?  

• Jakie są zagrożenia i szanse w kontekście przyszłości i długoterminowego wpływu obecnej sytuacji na szkoły, społeczności szkolne i poza nimi?  

• Jak wygląda faktyczne przyjęcie uczniów ukraińskich w waszych szkołach?  

• Jakie są proponowane rozwiązania i potrzebne wsparcie? 

Celem sesji World café było wymiany spostrzeżeń i rozmów poprzez przeprowadzenie kilku rund dyskusji w małych grupach w atmosferze kawiarnianej. Odbyły się trzy rundy dyskusji – każdy uczestnik zmieniał stoliki dwa razy i angażował się w rozmowy na 3 z 4 sugerowanych tematów. Uczestnicy zostali poproszeni o dyskusję na następujące pytania: 

• Czego nauczyliśmy się w ciągu ostatnich dwóch lat? 

• Jaka jest obecna sytuacja? 

• Jak będzie wyglądać przyszłość?  

• Czego potrzebujemy, aby było lepiej? 

O British Council 

British Council jest organizacją reprezentującą Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w zakresie współpracy kulturalnej i edukacyjnej. Budujemy połączenia, zrozumienie i zaufanie między osobami mieszkającymi w Wielkiej Brytanii i krajach na całym świecie. Działamy w dziedzinach sztuki, kultury, edukacji i nauczania języka angielskiego.  

Pracujemy z ludźmi w ponad 200 krajach i terytoriach, a stacjonarnie znajdujemy się w ponad 100 krajach. W latach 2021-2022 dotarliśmy do 650 milionów ludzi.