Ochrona krajobrazu mało istotna w nowych inwestycjach. Mazurskie gminy chcą to zmienić

Według danych GUS w ubiegłym roku Warmię i Mazury odwiedziło blisko 1,3 mln turystów. Ta liczba ciągle rośnie, podobnie jak presja antropogeniczna i urbanizacyjna na ten region. Jak wynika z badań IBRiS, zarówno mieszkańcy, jak i turyści obawiają się, że może ona stanowić zagrożenie dla walorów przyrodniczych i krajobrazowych Mazur. Zrównoważony rozwój regionu wymaga świadomego planowania i szerokiej współpracy m.in. pomiędzy lokalnymi władzami i mieszkańcami, inwestorami oraz architektami i planistami, którzy dysponują odpowiednimi narzędziami ochrony i kształtowania krajobrazu.

– Pogodzenie interesów lokalnej społeczności oraz inwestorów i innych podmiotów z potrzebami ochrony krajobrazu to jest wyzwanie, które można zaadresować w ramach szerokiej gamy instrumentów z zakresu planowania przestrzennego – mówi agencji Newseria Biznes Łukasz Złakowski, prezes zarządu Grupy Inplus.

– Odpowiednie wkomponowanie nowych inwestycji w krajobraz tak, żeby one harmonijnie wpasowały się w całość przestrzeni, jest wielką sztuką. To jest klucz do sukcesu, żeby ta nowa realizacja została dobrze odebrana przez społeczeństwo, dla którego ją projektujemy – mówi dr inż. Mariusz Antolak, prezes Fundacji „W krajobrazie”, ekspert Katedry Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. 

Zrównoważony rozwój regionów o dużych walorach przyrodniczych wymaga świadomego planowania i szerokiej współpracy m.in. pomiędzy lokalnymi władzami i mieszkańcami, inwestorami oraz architektami i planistami, którzy dysponują odpowiednimi narzędziami ochrony i kształtowania krajobrazu. Jednym z takich narzędzi są miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (MPZP), których opracowanie wymaga konsultacji z lokalną społecznością.

Niedawna analiza przeprowadzona przez Inplus, która objęła 277 mazurskich jezior i blisko 1,5 tys. km linii brzegowych, pokazała jednak, że tylko 20 proc. z nich jest objętych miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, a w sumie pod ochroną MPZP znajduje się jak na razie zaledwie 7,5 proc. całkowitej powierzchni regionu.

– My jesteśmy dopiero na wstępnym etapie skonsolidowania działań i ustalania wspólnych priorytetów dotyczących ochrony krajobrazu. Gminy, które są w stowarzyszeniu, do tej pory zajmowały się inwestycjami w infrastrukturę czy w ochronę środowiska, natomiast nie dyskutowaliśmy jeszcze o ochronie krajobrazu – podkreśla Piotr Jakubowski, burmistrz Mikołajek i prezes Stowarzyszenia Wielkie Jeziora Mazurskie 2020. – Przede wszystkim musimy wiedzieć, co chcemy chronić. Kiedy już to wiemy, to na podstawie dostępnych narzędzi – czyli studium i miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego – wprowadzamy takie warunki, które będą chroniły dany obszar. Przy tworzeniu MPZP jest też czynnik społeczny, ponieważ mieszkańcy mają szansę się wypowiedzieć, jak oni widzą te plany, wnieść swoje wnioski i również ten plan kształtować.

– Architekt krajobrazu ma kilka narzędzi, którymi może się posługiwać w celu ochrony krajobrazu. Podstawowym jest projekt zagospodarowania przestrzeni, publicznej czy prywatnej, który pomaga nam w jej kreowaniu. Kolejnym są ekspertyzy krajobrazowe – dla dużych inwestycji realizowane są raporty oddziaływania na środowisko i częścią takiego raportu powinna być właśnie ekspertyza krajobrazowa. Możemy w niej wskazać różne elementy, które będą chroniły krajobraz i minimalizowały negatywne skutki danej inwestycji, żeby ona została jak najlepiej wpasowana w otaczającą przestrzeń – mówi dr inż. Mariusz Antolak.

– Szczególne znaczenie będzie miał nowy, specjalny typ tak zwanego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego ze względu na to, że obejmie obszar całej gminy. To będzie skutkować koniecznością kompleksowego namysłu uwzględnienia wszystkich uwarunkowań w skali nie tylko mniejszego obszaru, ale całej gminy, a de facto będzie wymuszał też, poprzez systemy konsultacji, współdziałanie i koordynację pomiędzy gminami, bo poszczególne gminy będą równolegle sporządzać ogólne plany zagospodarowania przestrzennego w swoich granicach – mówi Łukasz Złakowski.

Jak podkreśla, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jest ważnym, chociaż nie jedynym, instrumentem ochrony krajobrazu.

– Zrównoważony rozwój jest możliwy wtedy, kiedy uwzględnimy nie tylko aspekty przestrzenne, związane z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, ale również aspekty rzeczowe – czyli konkretne inwestycje w zakresie ochrony środowiska, oczyszczalnie ścieków, infrastrukturę, kanalizację, etc. – oraz aspekty finansowe, czyli zabezpieczenie finansowania, np. ze środków publicznych czy prywatnych – mówi prezes Grupy Inplus.

Jak wynika z ankiety Instytutu Badań Rynkowych i Społecznych (IBRiS), 49 proc. Polaków wskazuje Mazury jako jeden z najcenniejszych regionów kraju, który ze względu na swoje walory przyrodnicze i krajobrazowe zasługuje na szczególną ochronę. Jednak presja antropogeniczna i urbanizacyjna na Mazurach ciągle rośnie – w tym regionie rocznie wydaje się ok. 1,5 tys. nowych decyzji o warunkach zabudowy, co może skutkować powstawaniem nawet kilku tysięcy nowych budynków. Eksperci wskazują, że skala i charakter tych inwestycji może stanowić wyzwanie dla zachowania unikalnego krajobrazu regionu.

– Ochrona tego krajobrazu leży w interesie lokalnej społeczności, bo zarówno nasze, jak i przyszłe pokolenia będą z tego korzystać. Jeżeli teraz nie zadbamy o ten krajobraz, o to, co się wokół nas dzieje, to doprowadzimy do tego, że turyści nie zechcą do nas przyjeżdżać, ponieważ nie będzie przestrzeni, gdzie będzie można swobodnie odpocząć – mówi prezes Stowarzyszenia Wielkie Jeziora Mazurskie 2020.

Turystyka, z której utrzymuje się wielu mieszkańców, stanowi jeden z najważniejszych sektorów gospodarki Mazur. Do jej utrzymania konieczne jest zachowanie unikalnych walorów regionu. Tymczasem w ostatnich latach coraz większym problemem jest m.in. zabudowa najcenniejszych działek nadjeziornych, chaos architektoniczny, rozproszenie zabudowy mieszkaniowej, niska jakość projektowanych przestrzeni i brak poszanowania dla regionalnych tradycji. W wielu miejscach linie brzegowe jezior są grodzone, a na wąskich działkach nadjeziornych planuje się gęstą zabudowę.

– Krajobraz się zmienia i to jest normalna rzecz, tak było i będzie zawsze. Natomiast my chcemy rozmawiać o tym, jak kontrolować te zmiany, chcemy rozmawiać o antropopresji i o tym, jaki kierunek zmian powinien przebiegać w krajobrazie Mazur, w jaki sposób powinniśmy planować ten krajobraz świadomie, żeby on pozostał atrakcyjny i służył następnym pokoleniom, żeby był dostępny dla różnych grup społecznych. To jest bardzo trudne zadanie – mówi organizator konferencji dr inż. Mariusz Antolak.

Zagadnieniom związanym z planowaniem przestrzennym oraz ochroną przyrodniczych i krajobrazowych walorów Mazur poświęcona była ogólnopolska konferencja ekspercka „W krajobrazie Mazur”, zorganizowana 17 października br. przez Fundację „W krajobrazie” w Centrum Bioróżnorodności „Kumak”.

– Znakomitą sprawą jest to, że mamy stowarzyszenie 14 gmin Wielkich Jezior Mazurskich, które chcą się wymieniać dobrymi praktykami, ale też wyzwaniami, chcą wspólnie patrzeć na możliwości koordynowania działań w zakresie wspólnego planowania, chcą wspólnie aplikować o środki, również unijne, na chociażby poprawę infrastruktury – mówi Łukasz Złakowski.

– Następne spotkanie wójtów i burmistrzów stowarzyszonych w Wielkich Jeziorach Mazurskich zajmie się właśnie tą problematyką , zamierzamy ustalić wspólne priorytety w tym celu – zapowiada Piotr Jakubowski.

Konferencja „W krajobrazie Mazur” odbyła się pod patronatem m.in. Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Narodowego Instytutu Dziedzictwa i SARP-u. Dofinansował ją Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wydarzenie zgromadziło specjalistów z dziedzin architektury krajobrazu, planowania przestrzennego, ekologii i prawa, którzy przeanalizowali zagrożenia wynikające z szybkiej urbanizacji i dyskutowali o sposobach na to, aby im przeciwdziałać.