Czy dobrowolny ZUS uratuje sektor MSP?

Tytułowe pytanie nawiązuje do zakończonego przed tygodniem na warszawskim stadionie PGE Narodowym Kongresu ESG – Polska moc biznesu, choć w kontekście tego, o czym za chwilę, chciałoby się raczej powiedzieć: niemoc.

Mocne uderzenie miało miejsce już podczas śniadania prasowego, podczas którego Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców Adam Abramowicz poinformował o powołaniu skupiającego 350 branżowych organizacji Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej „Dobrowolny ZUS dla Przedsiębiorców w Polsce”.

„Sektor przeszedł ogromną próbę przez covidowy lockdown. Teraz w postaci kryzysu gospodarczego urzeczywistnia się kolejne zagrożenie dla naszego sektora, który wytwarza ok. 50 proc. PKB. Trzeba bardzo mocno dbać o małych przedsiębiorców, nie stwarzać im dodatkowych obciążeń – jak ryczałtowy ZUS. Składka jest bardzo wysoka i ciągle rośnie. Tę składkę trzeba zapłacić bez względu na to, czy się zarobiło, czy nie. Nie stać na to przedsiębiorców. Nasz system jest oderwany od standardów europejskich. Jeden z punktów naszego programu to wprowadzenie dobrowolnego ZUS-u wzorem z Niemiec. W Polsce prawo do prowadzenia własnej firmy ma tylko bogaty, tylko wtedy można realizować swoje pomysły. Składka na ZUS to koszt stały, comiesięczny, który w przyszłym roku wyniesie ok. 1500 zł. Bardzo mało przedsiębiorców na to stać, wielu z nich wpada w spiralę zadłużenia” – tyle Rzecznik MSP.

Szczegółową analizę problemu przedstawił Dyrektor Biura Rzecznika dr Marek Woch w prezentacji, której już sam tytuł, tyleż wyrazisty w treści, co publicystyczny w formie, definiuje istotę obecnych regulacji, nazywając zryczałtowany ZUS „zabójcą miejsc pracy w Polsce”.

W celu rozpoznania problemu wśród zainteresowanych – przebadano na reprezentatywnej ogólnopolskiej próbie znajomość gwarantowanych w art.67 Konstytucji praw do zabezpieczenia społecznego.

Z uzyskanych danych wynika, że najlepiej znane są uprawnienia wynikające z opłacania składki na ubezpieczenie emerytalne – trzy czwarte Polaków wskazuje, że efektem opłacania tej składki jest emerytura, a błędne odpowiedzi wskazywane są przez mniej niż 10 proc. respondentów. Niewiele mniej, bo dwie trzecie, potrafi powiązać składkę chorobową z zasiłkiem chorobowym, chociaż tutaj zarazem prawie jedna czwarta sądzi, że z tej składki pokrywane są koszty leczenia, a 16 proc. wskazuje na rentę z tytułu niezdolności do pracy.

Polacy najwyraźniej mylą ubezpieczenie chorobowe ze zdrowotnym – tylko połowa Polaków uważa, że to z tego ostatniego ubezpieczenia są finansowane koszty leczenia, ale wielu sądzi, że także zasiłek chorobowy. Ponad jedna czwarta Polaków (27 proc.) traktuje składki na ubezpieczenie zdrowotne tak, jak na ubezpieczenia emerytalne, rentowe lub chorobowe.

„Chcemy zarysować, skąd to się wzięło pojęcie »dobrowolność ZUS-u«. 50 proc. obywateli nie rozróżnia rodzajów składek. Składki nie są dziedziczone, dług jest dziedziczony – to jest błąd w fundamentach prawnych, jeden z wielu elementów do poprawy” – mówił Marek Woch.

Kto może korzystać z ułatwień w zakresie obowiązku opłacania ubezpieczeń społecznych

Preferencyjny ZUS – tylko osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą (w tym wspólnicy spółek cywilnych) Ulga na start – tylko osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą (w tym wspólnicy spółek cywilnych) Działalność nieewidencjonowana – osoby fizyczne, których przychód w żadnym miesiącu nie przekracza kwoty 50 proc. minimalnego wynagrodzenia i które w okresie 60 miesięcy nie wykonywały działalności gospodarczej Mały ZUS – tylko osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą (w tym wspólnicy spółek cywilnych) Mały ZUS Plus – tylko osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą (w tym wspólnicy spółek cywilnych).

Główne założenia propozycji dobrowolnych ubezpieczeń społecznych

Zmiana w ramach ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,

Zmiana w ramach ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców,

Zmiana w ramach ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,

Zmiana w ramach ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Zakres podmiotowy

 Osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą

Zakres przedmiotowy

Jak jest obecnie?

Ubezpieczenie emerytalne – obowiązkowe,

 Ubezpieczenie rentowe – obowiązkowe,

Ubezpieczenie chorobowe – dobrowolne,

 Ubezpieczenie wypadkowe – obowiązkowe,

 Fundusz Pracy – co do zasady, obowiązkowy,

 Ubezpieczenie zdrowotne – obowiązkowe.

Proponowane zmiany

Ubezpieczenie emerytalne – dobrowolne,

Ubezpieczenie rentowe – dobrowolne,

Ubezpieczenie chorobowe – dobrowolne (obecnie tak jest),

Ubezpieczenie wypadkowe – dobrowolne (nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu bezrobotni pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie integracyjne, posłowie do Parlamentu Europejskiego),

Fundusz Pracy – dobrowolne,

Ubezpieczenie zdrowotne – obowiązkowe.

Zmiany systemowe

Ubezpieczenia społeczne to nie tylko ustawa systemowa. Wobec powyższego proponowane zmiany wymagać będą działań związanych w pierwszej kolejności z zapobieganiem sytuacji polegających na „wpychaniu” ludzi w samozatrudnienie oraz ograniczaniu klina podatkowego, które to już dziś są zjawiskami coraz bardziej problematycznymi.

Na pytanie zadane w 2019 roku ówczesnej minister finansów: „co… Państwo zrobi z pracownikami już wypchniętymi na samozatrudnienie? Prof. Teresa Czerwińska odpowiedziała: „na pewno nie podejmujemy działań – czy to legislacyjnych, czy administracyjnych – ze skutkami wstecznymi. Będziemy walczyli z „umowami śmieciowymi”, o to by pracownik miał lepszą pozycję wobec pracodawcy. Mam nadzieję, że szara strefa też się zmniejszy. Będzie to służyło szerszemu celowi społecznemu. Doszliśmy do wniosku, że po trudnych latach transformacji – budowy silnej gospodarki – nadszedł czas troski o rynek pracy”. Jak się wydaje, w warunkach wychodzenia gospodarki z szoku postpandemicznego, powyższe stwierdzenia zachowały walor aktualności.

Dostępne statystyki, wskazują, iż systematycznie rośnie liczba osób pobierających (zgodnie z zasadami nowego systemu) emeryturę poniżej najniższego świadczenia gwarantowanego, nierzadko nieprzekraczająca 400 złotych, gdyż kapitał początkowy w momencie przechodzenia na emeryturę był bardzo niski, a prognoza dotycząca czasu, przez jaki będzie pobierane świadczenie, systematycznie się wydłuża.

Tym samym problem będzie narastał, przy jednoczesnym wypychaniu, wbrew deklaracjom, do szarej strefy osób, które bez względu na obrót, czy osiągane dochody będą w efekcie nowych regulacji odprowadzać z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne nie mniej niż 1500 zł.

Skoro tak chętnie powołujemy się na rozwiązania funkcjonujące u naszych zachodnich sąsiadów, to (o czym wspominał Rzecznik MSP) od zakończenia II wojny światowej składka na ubezpieczenie społeczne ma tam charakter dobrowolny, a efekt skali sprawił, że system jest stabilny i efektywny.

W pierwszym okresie po wdrożeniu postulowanej zmiany nastąpiłby spadek wpływu do systemu, ale przez eliminację przyczyn zjawisk o charakterze patologicznym, uzyskalibyśmy efekt przejrzysty i adekwatny do potrzeb. Pytanie, czy akcja zdobywania podpisów pod inicjatywą ustawodawczą powiedzie się i zostanie potraktowana przez Sejm w sposób zgodny z deklaracjami, dotyczącymi inicjatyw obywatelskich. Innymi słowy, przedsiębiorcy mówią: „sprawdzam”.

Maciej Małek