Identyfikacja unijnych barier przedsiębiorczości

Co wynika z raportu „Ograniczenia polskiej przedsiębiorczości w Unii Europejskiej na tle wybranej problematyki” Fundacji Opoka*?

„Europa będzie wykuta w kryzysach i będzie sumą rozwiązań przyjętych dla tych kryzysów” – Jean Monnet

Cytat, otwierający publikację dobrze oddaje główną myśl zawartą w Raporcie. Autorzy odnieśli się w nim do zagadnień, które stawiamy sobie dziś, myśląc o znaczeniu Unii Europejskiej i kierunku, w jakim ewoluuje od swojego powstania 1 listopada 1993 r. na mocy podpisanego 7 lutego 1992 traktatu z Maastricht. W kolejnych rozdziałach raportu przedstawiono rolę i miejsce Unii Europejskiej w tworzeniu silnej gospodarki Państw członkowskich, Europejski Zielony Ład, uprawnienia UE w podstawowych obszarach, które bezpośrednio wpływają na przedsiębiorstwa. Zaprezentowano także bariery, jakie stawia UE w prowadzeniu działalności gospodarczej, zwrócono uwagę na kwestię podatków i rajów podatkowych w Unii oraz politykę energetyczną i jej wpływ na prowadzenie działalności gospodarczej w dobie kryzysu energetycznego, oraz wojny w Ukrainie.

Przedstawiając rolę Unii w budowaniu silnej gospodarki państw członkowskich, zwrócono uwagę na nadal istniejącą nieokreśloność statusu tej organizacji polityczno-gospodarczej skupiającej większość państw Europy. Dziś nadal trudno podać obowiązującą definicję Unii Europejskiej. Trzeba zatem oceniać ją przez jak to określono, pryzmat działania tzw. biurokracji brukselskiej lub eurokratów.

Zgodnie z oficjalnymi danymi w strukturach Unii Europejskiej pracuje około 50 tys. osób, w tym w Komisji Europejskiej jest zatrudnionych ponad 32 tys., a planowany budżet na ten cel na kolejne siedem lat wyniósł 82,5 mld euro. Jak zauważyli autorzy, w procesie trwającej nadal integracji europejskiej widać dwa nurty. Jeden, w którym główną rolę nadal odgrywają państwa członkowskie i drugi kwestionujący rolę państw, a podkreślający znaczenie instytucji ponadnarodowych i tym samym rolę biurokracji oraz dyplomacji unijnej. Czyli trwa debata pomiędzy zwolennikami koncepcji federalizmu (wspólnotowości), a konfederalizmu (międzyrządowości). To niekorzystnie wpływa na przedsiębiorców oczekujących transparentnych i przewidywalnych działań. W praktyce przedsiębiorstwa, zwłaszcza MŚP, często są obciążone problematycznymi, słabo rozumianymi i uciążliwymi przepisami europejskimi. Autorzy opracowania wskazują, że skutkiem jest mniej opatentowanych wynalazków, mniej się sprzedaje i produkuje się towarów oraz tworzonych jest mniej miejsc pracy.

Również konkurowanie w szybko zmieniającej się gospodarce wymaga regulacji promujących wzrost, lepszy dostęp do rynków i dostępność nowych źródeł energii. Jako przykład podano firmy amerykańskie, które mogą uzyskać licencję na nowe produkty i wprowadzić je na rynek w ciągu kilku dni, co w Europie nie powinno zajmować tygodni lub miesięcy. Zarówno Chiny, Stany Zjednoczone, jak i Rosja łączą geoekonomię z geopolityką.

Wskazano na realne niebezpieczeństwo, którym jest to, że Europejczycy zostaną zepchnięci w sam środek wielkomocarstwowej rywalizacji i mogą częściej spotykać się z sankcjami eksterytorialnymi, przymusowym przekazywaniem danych poufnych oraz eksterytorialnymi kontrolami eksportu. To zakłóca rynek europejski i globalną konkurencję. W celu usprawnienia jednolitego rynku i usunięcia zakłóceń w konkurencji wskazano na konieczny rozwój europejskich platform prawnych, na wzór rozwiązań w USA w latach 50. XX w. za na przykład pośrednictwem Jednolitego Kodeksu Handlowego (UCC).

Europejski Zielony Ład

Jak podano w Raporcie, badania przeprowadzone niedawno przez Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) sugerują, że 70 proc. Europejczyków popiera bardziej rygorystyczne środki ochrony klimatu. Środowiska biznesowe są również zaniepokojone sytuacją, a kryzys klimatyczny znajduje się na szczycie listy zagrożeń globalnych. Jednak obywatele nie chcą niesprawiedliwej transformacji, która obciąża większością związanych z nią kosztów gospodarstwa domowe i konsumentów.

Próba podjęcia radykalnych działań na rzecz klimatu zmieni dotychczasowe realia gospodarcze, ponieważ cały system będzie musiał się zmienić. Jak ocenili autorzy, z pewnością stworzy to nowe możliwości dla innowacji, inwestycji i miejsc pracy, a także zmniejszy emisję zanieczyszczeń, zależność od energii zewnętrznej poprawi stan zdrowia, ale to wyzwanie rodzi także wiele niewiadomych. Dodatkowo świat potrzebuje czystej energii, ale dekarbonizacja wymaga ogromnego wzrostu wydobycia minerałów takich jak lit, grafit i kobalt. Te cenne zasoby mineralne mają na przykład kraje takie jak Rosja i Chiny, które od lat prowadzą politykę związaną z geopolitycznym znaczeniem surowców.

Jednym z celów Rosji w Ukrainie jest uzyskanie dostępu do kluczowych zasobów, których UE potrzebuje, aby zrealizować swój program dotyczący zmian klimatycznych. Jak zauważono, znaczna część redukcji emisji obserwowanych w państwach zachodnich UE wynika bardziej z restrukturyzacji gospodarczej (deindustrializacji) niż z efektywnej polityki klimatycznej. UE musi szybko zreformować swoje instytucje i polityki, aby poradzić sobie z polityką, która pojawi się podczas transformacji klimatycznej.

Uprawnienia UE w podstawowych obszarach, które bezpośrednio wpływają na przedsiębiorstwa

W tej części Raportu wskazano rodzaje poszczególnych obszarów kompetencyjnych UE, dotyczących przedsiębiorczości. Na przykład kompetencje specjalne umożliwiają Unii odgrywanie szczególnej roli lub wykraczanie poza to, co jest zwykle dozwolone na mocy traktatów: koordynacja polityk gospodarczych i zatrudnienia, definicja i realizacja Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa „klauzula elastyczności”, która na ściśle określonych warunkach umożliwia UE podejmowanie działań poza jej normalnymi obszarami odpowiedzialności.

Kompetencje wyłączne UE, w których rola państw członkowskich ogranicza się do stosowania prawa, chyba że UE upoważni je do samodzielnego przyjmowania określonych przepisów, to: unia celna, zasady konkurencji na jednolitym rynku, polityka monetarna dla krajów strefy euro, umowy handlowe i międzynarodowe (w określonych okolicznościach), rośliny i zwierzęta morskie regulowane wspólną polityką rybołówstwa. Natomiast kompetencje dzielone, występują, kiedy zarówno UE, jak i kraje członkowskie mogą uchwalać przepisy, ale kraje członkowskie mogą to zrobić tylko wtedy, gdy UE nie zaproponowała jeszcze takich przepisów lub zdecydowała, że tego nie zrobi.

Działania ETS

W Raporcie przypomniano opracowanie Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 30 kwietnia 2021 r. w którym stwierdzono „Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE odnoszące się do barier utrudniających przedsiębiorcom korzystanie ze swobód rynku wewnętrznego jest z natury rzeczy fragmentaryczne, ponieważ uzależnione od skorzystania przez sąd krajowy z procedury pytań prejudycjalnych.

Niemniej również w ostatnich latach Trybunał Sprawiedliwości UE (TSUE) wypowiedział się w kilku ważnych kwestiach”. Jak podkreślono, orzeczenia TSUE mają w prawie UE moc precedensu i ich dokładna lektura jest niezbędna w zrozumieniu oraz dochodzeniu praw wynikających z podstawowych swobód rynku wewnętrznego. Dotyczy to oczywiście również przedsiębiorców szukających obrony swych praw przed sądami państw członkowskich.

Jednak jak twierdzą autorzy Raportu, nie wszystkie działania ETS i UE są jasne i możliwe do zaakceptowania. Przykładem jest problem arbitrażu międzynarodowego wszczętego na podstawie umów inwestycyjnych (IIA), w którym widzimy ignorowanie prawomocnych wyroków tych sądów. Innym przykładem wątpliwego działania ETS była sprawa Turowa, w której 21 maja 2021 r. TSUE wezwał Polskę do natychmiastowego zaprzestania wydobywania węgla brunatnego w kopalni Turów.

Przykłady barier w prowadzeniu działalności gospodarczej przez polskich przedsiębiorców w UE

Autorzy Raportu wymienili takie utrudnienia, które dotykają w UE naszych przedsiębiorców – jak delegowanie pracowników. Dyrektywa o pracownikach delegowanych z 1996 r. stanowi, że pracownik delegowany do pracy w innym kraju podlega prawu tego kraju, które obejmuje m.in. płacę minimalną, maksymalny czas pracy, przepisy BHP, minimalne długości urlopu wypoczynkowego oraz warunki zakwaterowania. To stanowi dodatkowy problem dla naszych firm.

Co roku rośnie liczba obowiązków sprawozdawczych przedsiębiorstw, a jednym z nowszych i bardziej pracochłonnych jest bardzo restrykcyjny oraz wzbudzający wiele obaw, a także kontrowersji obowiązek zarządzania i raportowania posiadanych i utylizowanych opakowań, oraz odpadów produkcyjnych do BDO. Niektóre państwa planują stworzenie złożonego zbioru przepisów z obszernymi dodatkowymi wymogami krajowymi dotyczącymi zharmonizowanych produktów. Zharmonizowane wyroby budowlane posiadające oznakowanie CE i deklarację właściwości użytkowych nie mogłyby już być wprowadzane do obrotu i stosowane, lecz musiałyby spełniać wiele dodatkowych wymogów krajowych.

Kolejna bariera jest związana ze wdrażaniem dyrektywy ramowej w sprawie odpadów (RDW). Sektor produkcyjny zobowiązany jest do zarejestrowania niektórych współprodukowanych materiałów w celu wykazania, że nie mają one właściwości toksycznych ani niebezpiecznych. Ma również obowiązek do określenia sposobu ponownego wykorzystania lub recyklingu materiałów współprodukowanych. Chociaż takie podejście stało się normalną praktyką w branży, interpretacje tego rozporządzenia różnią się na poziomie krajowym, a nawet regionalnym i jak stwierdzili autorzy Raportu, ograniczają one możliwość prowadzenia działalności przez polskie firmy na terenie Europy.

Kolejny problem jest opodatkowanie. Koszty przestrzegania przepisów związane z opodatkowaniem działalności gospodarczej dla MŚP mogą wynosić do 30 proc. płaconych podatków. Na przykład polscy przedsiębiorcy zgłaszają wymagania stawiane ze strony zagranicznych przedsiębiorców do zakładania rachunków bankowych w kraju dostawy. Warunkują oni tym dalszą współpracę, informując o konieczności założenia specjalnego rachunku dla celów podatkowych.

Barierą jest także wdrażanie unijnego rozporządzenia w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania CLP i REACH. Różne wymogi dotyczące etykietowania w różnych państwach członkowskich mogą stanowić przeszkodę w swobodnym przepływie towarów na rynku UE, ponieważ producenci będą musieli zapewnić oddzielne opakowania (lub oddzielne naklejki) dla każdego z rynków państw Unii Europejskiej. To wiąże się, jak podkreślono, z dodatkowymi kosztami związanymi na przykład z dostosowaniem linii produkcyjnych czy koniecznością drukowania różnych wzorów naklejek dla tych samych produktów.

Również przepisy związane z RODO to wzrost biurokracji i konieczność na przykład zatrudnienia nowego pracownika, co powoduje wzrost kosztów prowadzonej działalności gospodarczej. Polscy przedsiębiorcy spotykają się z barierami związanymi z transportem. Raport Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii z kwietnia 2021 r. wskazuje na jedno z państw w Europie Zachodniej, które nasila kontrole wobec polskich przewoźników oraz niezwykle restrykcyjnie podchodzi wobec nawet drobnych uchybień formalnych.

Podatki i największe raje podatkowe w Unii Europejskiej

W Raporcie zwrócono uwagę, że Unia Europejska jest największym wspólnym rynkiem na świecie, rządzonym przez jednolite zasady określone w dyrektywach i rozporządzeniach. Jednak o interpretacji tych przepisów decyduje unijna biurokracja. Choć biurokratyczne przepisy mają zapewniać uczciwą konkurencję, to nie wszystkie państwa członkowskie są z nich zadowolone.

Jedną z przyczyn zakłóceń konkurencji w Unii Europejskiej są utrzymujące się duże różnice w systemach podatkowych państw członkowskich. Wykorzystuje się je do agresywnej lub legalnej optymalizacji podatkowej. Według szacunków Parlamentu Europejskiego uchylanie się od opodatkowania wynosi 825 mld euro, a luka w poborze VAT, w większości przypadków spowodowana agresywną optymalizacją podatkową, wynosi około 147 mld euro rocznie, z czego 50 mld EUR przypada na transgraniczne oszustwa karuzelowe.

Jak podkreślają autorzy, Polska po przystąpieniu do UE ogromnym wysiłkiem dostosowała swoje przepisy w tym stawki do obowiązujących dyrektyw, po czym w krótkim czasie wobec zdecydowanych podwyżek stawki minimalnej dla wyrobów tytoniowych zmuszona była w ramach wynegocjowanych okresów przejściowy ponownie przejść bolesny proces podwyżek stawek, co było okupione bardzo dużą szarą strefą na poziomie 18 proc. rynku. To przykład jak dyrektywa może wpłynąć negatywnie na rozwój danego rynku.

Polityka energetyczna UE i jej wpływ na prowadzenie działalności gospodarczej w dobie kryzysu energetycznego i wojny w Ukrainie

W tej części Raportu przedstawiono, w jaki sposób inwazja Federacji Rosyjskiej na niepodległą Ukrainę zweryfikowała gotowość idei Europejskiego „Zielonego Ładu” na zagrożenia i ryzyka występujące w obszarze otoczenia geopolitycznego. Jak stwierdzili autorzy, fakt ten nie sprawił, że Europejski „Zielony Ład” okazał się błędną ideą samą w sobie. W sposób gwałtowny ujawnił natomiast kluczowe słabości związane z jej wdrożeniem i przygotowaniem do zarządzania ryzykiem.

W opinii twórców Raportu obecny kryzys, który będzie trwał nawet w przypadku zakończenia wojny, powinien zostać wykorzystany przez Polskę do forsowania na forum unijnym pragmatycznej korekty części celów i harmonogramu ich wdrożenia w ramach „Zielonego Ładu” w sektorze energetycznym. Zwrócono też uwagę na takie zagadnienia, jak: uzupełnienie polityki energetycznej Polski o czwarty filar – suwerenność energetyczną, możliwość użycia ukraińskiego węgla w polskich elektrowniach oraz na nowe trendy w energetyce.

Jeśli chodzi o trendy w energetyce, to wymieniono wśród nich: energetykę jądrową, morską energetykę wiatrową, a także digitalizację w energetyce. Na przykład przyłączani do systemu elektroenergetycznego prosumenci i producenci energii OZE sprawiają, że zmianie ulega mechanizm pracy sieci elektroenergetycznych, a do sprawnego jej zarządzania konieczna jest coraz większa ilość informacji i danych.

Autorzy Raportu odnieśli się także do problematyki związanej z technologiami wodorowymi. Tu ważnym dokumentem jest ogłoszona przez Komisję Europejską „Strategia w zakresie wodoru na rzecz Europy neutralnej klimatycznie”. Również omówiono rynek elektro mobilności w Polsce. Na przykład rynek samochodów elektrycznych w Polsce pod względem wolumenu na koniec 2021 r. przekroczył 40 tys. rejestracji (liczba całkowita rejestracji od 2010 r.), w tym samochody elektryczne (BEV) stanowią 48 proc., a hybrydy typu plug-in 52 proc. liczby całkowitej.

Autorzy raportu przygotowali propozycje inicjatyw krótko i długoterminowe w sektorze elektroenergetycznym. Wśród krótkoterminowych na przykład dbałość o większą transparentność rynku węgla i stały monitoring rynku uprawnień do emisji CO2, rynku gazu oraz ropy. Z długoterminowych choćby dążenie do całkowitego uwolnienia cen energii elektrycznej dla odbiorców w gospodarstwach domowych z uwzględnieniem uwarunkowań zmieniającego się rynku energii i wprowadzenie inteligentnego opomiarowania i powołanie Operatora Informacji Rynku Energii, za priorytetowe uznając skrócenie czasu zmiany sprzedawcy do 1 tygodnia, a następnie 24 godzin.

Bohdan Szafrański

*Partnerem Raportu jest fundacja New Direction. Jak podano we wstępie do Raportu, New Direction – The Foundation for European Reform jest zarejestrowana w Belgii jako organizacja non-profit i jest częściowo finansowana przez Parlament Europejski. Parlament Europejski i New Direction nie ponoszą odpowiedzialności za opinie i poglądy wyrażone w Raporcie. Wyłączna odpowiedzialność spoczywa na autorze Raportu.

Raport „Ograniczenia polskiej przedsiębiorczości w Unii Europejskiej na tle wybranej problematyki” został przygotowany pod kierunkiem eksperta gospodarczego Pawła Cybulskiego, przez zespół w składzie: Wiesława Dróżdż, Dorota Openchowska, Hubert Staszewski i Sebastian Klaczyński.

Fundacja Opoka została powołana do życia w 1998 roku przez Konferencję Episkopatu Polski. Od ponad dwudziestu lat prowadzi portal Opoka, który zajmuje się tematyką religijną, ale też kulturalną, społeczną i gospodarczą. Od kilku lat na Opoce działa serwis „Gospodarka na Opoce”.

Raport dostępny jest tutaj: https://nowyswiat24.com.pl/wp-content/uploads/2022/10/RAPORT-2.0-Przedsiebiorcy-w-Unii-grafik.pdf