Jakie prawa przysługują osobom, które ucierpiały w wyniku powodzi?

Jakie prawa przysługują osobom, które ucierpiały w wyniku powodzi? Czy istnieją specjalne przepisy chroniące poszkodowanych w takich sytuacjach?

Istnieją regulacje prawne, które dotyczą wprost klęsk żywiołowych czy usunięcia skutków powodzi, ale też w obowiązującym porządku prawnym jest wiele regulacji zawartych w ustawach, które stosujemy na co dzień. Przepisy tych drugich aktów prawnych również mogą znaleźć zastosowanie w zwalczaniu skutków takich kataklizmów z jakimi mierzy się obecnie część Polski.

Precyzyjniej rzecz ujmując, akty prawne o charakterze szczególnym to ustawa z dnia 16 września 2011 r., o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi, ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej czy rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 września 2024 r. w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r., oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie, ale też będą to takie akty prawne jak ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej czy ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa.

Jakie kroki prawne powinien podjąć powodzianin, aby dochodzić odszkodowania za straty materialne?

Pomoc w większości udzielana jest w trybie wnioskowym, więc powodzianin, aby otrzymać pomoc musi złożyć wniosek, a właściwie wnioski, ponieważ nie ma jednego kompleksowego wniosku, który dotyczyłby wszystkich świadczeń o jakie może się starać. Pewne rozwiązania wynikają wprost z aktów prawnych, ale w większości niestety wymagana jest inicjatywa samych osób poszkodowanych. Przykładowo mocą samego rozporządzenia, o jakim wyżej wspomniałam, odroczony został termin zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne należnych od dnia 1 sierpnia 2024 r. do dnia 31 grudnia 2024 r. - do dnia 15 września 2025 r. Podobnie jest z rozporządzeniem wprowadzającym 0% VAT na określoną pomoc w formie dostawy towarów i świadczenia usług dla powodzian, co z pewnością zwiększy zakres pomocy na ich rzecz ze strony innych przedsiębiorców, aczkolwiek świadczenia takie jak zasiłki celowe przyznawane są już na wniosek poszkodowanego.

Czy osoby poszkodowane przez powódź mogą ubiegać się o pomoc finansową od państwa lub innych instytucji? Jakie są procedury uzyskania takiej pomocy?

Tak, pomoc generalnie jest finansowana ze środków budżetu państwa. W budżecie są tworzone specjalne rezerwy celowe, które mogą być przeznaczane na takie cele właśnie.  Fizycznie jednak wnioski poszkodowani składają najczęściej w urzędzie gminy w ośrodkach pomocy społecznej, mam tu na myśli zasiłki celowe, jak np. powodziowy czy też o środki na remonty bądź odbudowę zniszczonych przez żywioł budynków.

W zależności od rodzaju pomocy, o pewne środki jak np. refundację wynagrodzeń pracowników i uiszczonych składek ZUS, można się zwracać także do starostów, o pożyczki będzie się można zwracać do specjalnych funduszy pożyczkowych, środki pomocowe mogą też pochodzić
z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Częściowo pomoc dla Polski ma pochodzić także z budżetu Unii Europejskiej, albowiem Ursula von der Leyen zapowiedziała pomoc w wysokości 10 mld euro z Funduszu Spójności, z tym że te środki będą pochodziły na odbudowę infrastruktury publicznej.

Jakie prawa mają przedsiębiorcy, którzy ucierpieli wskutek powodzi?

Oprócz odroczenia terminów zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne, podatków dochodowych, w tym zaliczek i podatku VAT, mogą się oni starać także np. o umorzenie podatków i zaległości podatkowych na podstawie regulacji znajdujących się w ustawie Ordynacja podatkowa, mogą starać się o nieoprocentowane pożyczki z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w przypadku braku środków na wypłatę pracownikom wynagrodzenia przysługującego za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy w przypadku, gdy pracownik faktycznie nie może jej wykonywać, czas niewykonywania pracy, jeżeli pracownik był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, które zostały bezpośrednio spowodowane powodzią, wykonaną pracę, polegającą na ochronie zakładu pracy przed powodzią lub na usuwaniu skutków powodzi, mającą na celu utrzymanie lub przywrócenie prowadzenia przez pracodawcę działalności gospodarczej. Dodatkowo przedsiębiorcy mogą  starać się o pożyczkę przeznaczoną na usuwanie szkód w rzeczowych aktywach trwałych lub obrotowych powstałych w wyniku powodzi w miejscu faktycznego wykonywania działalności gospodarczej. Pożyczka taka może być przeznaczona także na remont lub przystosowanie do prowadzenia działalności gospodarczej innego lokalu lub budynku, w sytuacji, gdy usuwanie szkód w dotychczasowym miejscu jej prowadzenia wiązałoby się ze zwiększonym ryzykiem powtórnego zniszczenia przez powódź w przyszłości.

Czy można zawiesić kredyt wraz z odsetkami za zalane mieszkanie bądź za maszyny, na które został zaciągnięty kredyt?

Tak, istnieje taka możliwość. Obowiązujące przepisy stanowią bowiem, że na wniosek poszkodowanego kredytobiorcy, którego mieszkanie bądź dom jednorodzinny zostało uszkodzone lub zniszczone na skutek powodzi, bank zawiesza spłatę kredytu wraz z odsetkami, bez względu na wysokość dochodu jego gospodarstwa domowego, na okres wskazany we wniosku, jednak nie dłuższy niż rok. Zawieszenie spłaty ma miejsce na wniosek kredytobiorcy, to nie dzieje się
z urzędu.

Jak wygląda procedura uzyskania odszkodowania od ubezpieczyciela w przypadku zalania domu lub mieszkania? Czy ubezpieczenie obowiązkowe wystarcza, czy warto mieć dodatkowe polisy?

To czy poszkodowany otrzyma od ubezpieczyciela odszkodowanie za zalanie domu lub mieszkania zależy niestety od polisy jaką zawarł i jakie zdarzenia ubezpieczyciel objął w niej ochroną. Należy przeanalizować OWU wydane dla konkretnej polisy, aby odpowiedzieć precyzyjnie na to pytanie.

Zakładając jednak, że zakresem ubezpieczenia objęte są szkody spowodowane powodzią należy zgłosić szkodę do swojego ubezpieczyciela, a wcześniej jeszcze zrobić co jest możliwe do zrobienia żeby - o ile nie zapobiec szkodzie, to ją przynajmniej spróbować ją zminimalizować np.  przenosząc rzeczy czy urządzenia w bezpieczne miejsce. Obowiązkiem poszkodowanego jest tak działać, aby ratować mienie w obliczu grożącej powodzi, obliguje go do tego treść art. 826 § 1 kodeksu cywilnego. Zgłaszaną szkodę trzeba oczywiście udokumentować za pomocą zdjęć, filmów, posiadanych rachunków czy faktur. Na tej podstawie ubezpieczyciel przeprowadzi postępowanie likwidacyjne i miejmy nadzieję wypłaci odszkodowanie, jeżeli nie pamiętajmy
o prawie wniesienia powództwa do sądu.

Ci, którzy nie ubezpieczyli swoich mieszkań i domów, mogą skorzystać ze wsparcia rządowego, co do zasady bezzwrotnego w kwocie – w zależności od skali zniszczeń - w przypadku budynków gospodarczych i mieszkań do 100.000 zł oraz na odbudowę budynków mieszkalnych do 200.000 zł.

Jakie dodatkowe uprawnienia mają pracownicy w związku z powodzią

Po pierwsze faktyczna niemożność świadczenia pracy w związku z powodzią, czyli np. przebywanie na terenach zalanych i niemożność dotarcia do pracy stanowi podstawę usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy. Za czas takiej nieobecności pracownicy mają prawo do odpowiedniej części minimalnego wynagrodzenia za pracę przez okres nie dłuższy niż 10 dni roboczych. Mogą skorzystać z prawa do zwolnienia od pracy z powodu tzw. siły wyższej, jest to 2 dni lub 16 godzin, za które pracownicy mają prawo do połowy wynagrodzenia. Jeżeli ich zakład pracy został np. zalany, a oni byli gotowi do świadczenia pracy to też zachowują prawo do wynagrodzenia, zgodnie z art. 81 Kodeksu pracy.

Pracownicy poszkodowani powodzią mogą otrzymać pomoc od pracodawcy z ZFŚS, która jest
w całości zwolniona z podatku dochodowego lub ze środków obrotowych pracodawcy do kwoty 6.000 zł bez podatku.

Katarzyna Siwiec - radca prawny i doradca podatkowy. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie–Skłodowskiej w Lublinie oraz podyplomowych studiów na kierunku: Podatki w krajowym i międzynarodowym obrocie gospodarczym  oraz Rachunkowość i Finanse Przedsiębiorstw w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Autorka kilkudziesięciu publikacji głównie z zakresu nieruchomości w czasopismach, takich jak Nieruchomości, Monitor Podatkowy, Strefa Nieruchomości i innych, autorka i współautorka książek z zakresu najmu nieruchomości i podatków dochodowych, autorka e-booków z zakresu prawa. Pełnomocnik procesowy uczestniczący w postępowaniach przed sądami powszechnymi, administracyjnymi, polubownym sądem przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, Sądem Najwyższym, a także Trybunałem Konstytucyjnym.