Raport podatkowy Mazars dla Europy Środkowo-Wschodniej

• Klin podatkowy w regionie pozostaje stosunkowo szeroki i wynosi od 15 do 51%. Kraje utrzymują specjalne podejście do opodatkowania dochodów i ulg podatkowych dla rodzin z dziećmi.
• VAT pozostaje głównym źródłem dochodów podatkowych w wymienionych krajach; technologie cyfrowe wyraźnie poprawiły efektywność poboru podatków.
• Wciąż istnieją znaczne różnice w podejściu do opodatkowania przedsiębiorstw w regionie. Tylko jeden kraj obniżył stawkę podatku od zysków przedsiębiorstw w stosunku do ubiegłego roku.

​

Mazars opublikował po raz dziesiąty kompleksowy przewodnik podatkowy, którego celem jest zapewnienie aktualnych informacji dotyczących opodatkowania w 22 krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Oprócz krajów Grupy Wyszehradzkiej przewodnik analizuje także systemy podatkowe krajów Europy Południowo-Wschodniej, Niemiec, Austrii, Mołdawii, Ukrainy i krajów bałtyckich, skupiając się na zmianach i trendach w systemach podatkowych.

- „Ta publikacja pomoże inwestorom zrozumieć złożoność systemów podatkowych w Europie Środkowo-Wschodniej poprzez podkreślenie najnowszych trendów i tendencji, które je kształtują.” - powiedział Dániel H. Nagy, Dyrektor Działu Podatkowego Mazars na Węgrzech.

Podatki od zatrudnienia

Analiza Mazars wykazała, że koszty pracy spadają w niemal wszystkich obserwowanych krajach, ale faktyczna wielkość spadku wykazuje znaczące różnice. Podstawowe podejście do opodatkowania dochodów również różni się w regionie: niektóre kraje nadal stosują liniowe stawki podatku dochodowego (np. Bułgaria, Węgry i Rumunia), podczas gdy inne utrzymują znacząco progresywne stawki podatkowe (np. Austria, Niemcy i Polska).

W wymienionych krajach średnie koszty pracy obciążające pracodawców wynoszą 15% wynagrodzenia brutto. Istnieją jednak znaczne różnice - ponad 30 punktów procentowych - pomiędzy najniższymi, poniżej 5% w Rumunii, a najwyższymi ponad 30% (np. w Czechach, Polsce i na Słowacji). To pokazuje, że trudno jest porównywać systemy podatkowe, ale również wskazuje, czy rządy wolą przesuwać ciężar kosztów pracy na pracowników czy na pracodawców.

Bardziej praktycznym sposobem porównywania systemów jest tzw. klin podatkowy, który pokazuje, jaki procent całkowitego dochodu państwo zabiera w podatkach i składkach. Pokazuje, w jakim stopniu podatek od dochodów z pracy zniechęca do zatrudnienia, czyli jaki procent kosztów pracy trafia w jakiejś formie do budżetu państwa. Wskaźnik ten waha się w regionie od 15 do 51%, głównie w zależności od poziomu dochodów i stanu cywilnego.

Kraje regionu wykazują największe zróżnicowanie poziomu płac. Płace minimalne w krajach V4 wahają się między 500 a 650 euro; są one znacznie niższe na Bałkanach i w Mołdawii (poniżej 400 euro) i nie są porównywalne z płacami powyżej 1700 euro w Niemczech i Austrii.

Średnia płaca w sektorze prywatnym w euro wzrosła średnio o ponad 12 procent, a w Serbii i na Węgrzech odpowiednio o 14 i 19 procent. Średnie wynagrodzenie brutto jest w Czechach najwyższe spośród krajów V4 i wynosi około 1300 EUR.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze prywatnym w 2021 roku w Polsce wyniosło 1280 euro, natomiast realny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w 2021 roku w stosunku do 2020 roku wyniósł 3%.

VAT i faktura elektroniczna

Podatki od wartości dodanej w ostatnich latach stały się bez wątpienia podstawowym źródłem dochodów budżetów centralnych. Według Mazars, trend ten może się odwrócić ze względu na pandemiczną recesję gospodarczą, wojnę na Ukrainie i trudności w globalnych łańcuchach dostaw.

Stawki VAT w regionie pozostały stabilne w ubiegłym roku, przy czym stawki podstawowe wynoszą średnio około 21 procent. Podstawowa stawka VAT w wysokości 25% i 27%, obowiązująca odpowiednio w Chorwacji i na Węgrzech, pozostaje wyjątkowo wysoka. Podstawowa stawka VAT w Polsce pozostaje na poziomie 23%.

Przepisy Unii Europejskiej (UE) dotyczące podatku VAT są w dużej mierze zharmonizowane, a wiele krajów spoza UE również stara się dostosować do systemu unijnego.

Kraje podlegające analizie wkładają również widoczny wysiłek w poprawę skuteczności poboru podatków, przede wszystkim poprzez wdrażanie nowych technologii cyfrowych w celu zwalczania nadużyć, gdyż to właśnie tam ryzyko uchylania się od opodatkowania jest największe. Ich celem jest monitorowanie wszystkich objętych transakcji od początku do końca, wykrywanie oszustw i ograniczanie uchylania się od opodatkowania.

Skutecznym narzędziem w przeciwdziałaniu szarej strefie okazało się wprowadzenie kas fiskalnych online oraz obsługa faktur online. Węgry nadal odgrywają wiodącą rolę w digitalizacji, a niedawno wprowadzony obowiązkowy system raportowania danych z faktur online już wykazuje pozytywny wpływ fiskalny. Podobne rozwiązania można znaleźć również w innych krajach regionu, na przykład w Rumunii.

W niektórych krajach stopniowo wprowadzane są obowiązki cyfryzacji. W Polsce znaczna liczba przedsiębiorców jest obecnie zobowiązana do dokumentowania sprzedaży za pomocą kasy fiskalnej online. Ponadto obowiązkowe e-fakturowanie wejdzie w życie prawdopodobnie w 2024 roku - aktualnie jest dobrowolne.

Podatek dochodowy od osób prawnych

Wymienione kraje patrzą na istotę opodatkowania zysku przedsiębiorstw z bardzo różnych punktów widzenia. Między najniższą a najwyższą stawką podatkową jest ponad 22 punkty procentowe różnicy: Niemcy (31%) i Węgry (9%), a stawki podatku od osób prawnych mieszczą się zazwyczaj w przedziale 15-25% (np. Polska i Czechy 19%, Austria 25%). Tylko jeden kraj obniżył podatek od zysków (Grecja, z 24% do 22%), ale warto zauważyć, że Austria również planuje stopniowe obniżanie podatków od przedsiębiorstw od przyszłego roku.

Unia Europejska podejmuje również świadome wysiłki w celu zahamowania wyścigu podatkowego poprzez opracowanie wspólnych ram opodatkowania przedsiębiorstw w państwach członkowskich oraz zapobieganie stosowaniu najbardziej szkodliwych technik unikania opodatkowania. Zasadniczym narzędziem w tych działaniach jest dyrektywa przeciw unikaniu opodatkowania (ATAD), która od 1 stycznia 2019 r. jest obowiązkowa dla państw członkowskich. Największym wyzwaniem w ostatnich latach dla państw członkowskich było przyjęcie regulacji unijnych, w tym ograniczeń w odliczaniu odsetek. We wszystkich państwach członkowskich UE w regionie dotychczasowe zasady dotyczące cienkiej kapitalizacji były w coraz większym stopniu zastępowane lub uzupełniane przez metodę związaną z kalkulacją opartą na EBITDA w ramach dyrektywy ATAD. Standaryzacja zasad dotyczących offshore (kontrolowane przedsiębiorstwo zagraniczne - ang. CFC) również może być przypisana dyrektywie ATAD.

Kraje Europy Środkowo-Wschodniej, które stosują tradycyjne opodatkowanie osób prawnych, niezmiennie zezwalają na przeniesienie strat poniesionych w latach wcześniejszych i odliczenie ich od dodatniej podstawy opodatkowania w roku późniejszym. Jednak tylko pięć krajów pozwala na nieograniczone przenoszenie strat. Kraje chętnie stosują również podatek u źródła od dochodów z odsetek, dywidend i należności licencyjnych (w wysokości 15%, a nawet 19-20%), z wyjątkiem Łotwy i Węgier, które nadal nie nakładają podatku u źródła na zyski kapitałowe. Grupowe opodatkowanie osób prawnych jest obecnie dostępne w Niemczech i na Węgrzech; wcześniej było dostępne tylko w Austrii, Polsce oraz Bośni i Hercegowinie.

Ceny transferowe

W ramach inicjatywy BEPS (ang. „Base Erosion and Profit Shifting”) OECD zwrócono uwagę na fakt, że organy podatkowe muszą się bardziej skoncentrować na ewentualnych transakcjach transgranicznych w ramach grup przedsiębiorstw. Do 2022 r., po wprowadzeniu obowiązków dokumentacyjnych dla dużych podatników w Czarnogórze, regulacje dotyczące cen transferowych zaczęły obowiązywać we wszystkich krajach Europy Środkowo-Wschodniej oprócz Mołdawii. Ponadto podatnicy działający w regionie Europy Środkowo-Wschodniej musieli również aktywnie uczestniczyć w systemie sprawozdawczości w podziale na kraje (ang. CbC reporting). Opracowana przez OECD „sprawozdawczość według krajów” (CbCR) ma na celu poprawę przejrzystości poprzez udostępnienie lokalnym organom podatkowym informacji niezbędnych do oceny ryzyka podatkowego.

Mazars stwierdził, że największym wyzwaniem dotyczącym cen transferowych w zeszłym roku była reakcja na wpływ pandemii. Powstający nowy kryzys zachwiał racjonalnie oczekiwanymi poziomami zysków, a międzynarodowe korporacje musiały interweniować w swoje struktury cenowe. Pozostaje pytanie, jak bardzo organy podatkowe będą kontrolować poziomy podstawy opodatkowania po wybuchu epidemii Covid, które spadną znacznie poniżej tych z lat przed pandemią.

W opodatkowaniu przedsiębiorstw decyzja OECD i G20 o wprowadzeniu globalnego podatku minimalnego zapowiada istotne zmiany. Wniosek ma na celu nałożenie 15% minimalnej stawki podatkowej na duże przedsiębiorstwa międzynarodowe od 2023 roku. Choć mogą pojawić się zawirowania, jasne jest, że międzynarodowe firmy będą miały coraz mniej okazji do obniżania podatków poprzez przenoszenie zysków i erozję podstawy opodatkowania.

- „Mimo trudnej sytuacji geopolitycznej i gospodarczej polityka podatkowa państw regionu jak dotąd obywa się bez większej rewolucji. Na tle krajów Europy Środkowo-Wschodniej Polska nie wydaje się pozostawać w tyle pod względem polityki podatkowej i aktualnych trendów, co widać m.in. w procesach związanych z cyfryzacją.” - podsumowuje Kinga Baran, Partner, Dyrektor Działu Podatkowego Mazars w Polsce.