Strata ze zbycia wierzytelności może być kosztem spółki przekształconej

Zmiana formy prowadzenia działalności gospodarczej jest często połączona z rozwojem firmy. Na pewnym etapie przedsiębiorcy decydują się na przejście na strukturę ograniczającą ich odpowiedzialność osobistą oraz umożliwiającą dalszą ekspansję. Zmiany formy organizacyjno-prawnej są niejednokrotnie problematyczne od strony podatkowej, czego przykładem jest sprawa zawisła przed Naczelnym Sądem Administracyjnym (sygn. II FSK 1543/19).

Czego dotyczyła sprawa?

Sprawa dotyczyła czynnego podatnika VAT, który zajmował się działalnością remontowo – budowlaną. Podmiot chciał dokonać przekształcenia swojej jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. W związku z tym procesem poniósł szereg wydatków na obsługę podatkowo-prawną oraz inne koszty dotyczące procesu przekształcenia jak opłaty sądowe czy notarialne.

Podatnik dokonując przekształcenia formy prowadzenia działalności gospodarczej jednocześnie nie chciał wstrzymywać biznesu. Wskazał też, że szereg prac jest w toku i udzielał swoim klientom gwarancji celem zabezpieczenia ich interesów. Część klientów zatrzymywała część wynagrodzenia tytułem kaucji gwarancyjnej, co odbywało się na mocy postanowień umownych pomiędzy przedsiębiorcą a klientem. W praktyce zdarzają się jednak sytuacje, w których kaucja gwarancyjna nie jest zwracana, tj. na skutek nieprawidłowości wykrytych po wykonaniu umowy klient zatrzymuje część kwoty wynikającej z kaucji gwarancyjnej.

Wątpliwość podatnika wzbudził przypadek, gdy wierzytelności wynikające z kaucji gwarancyjnej, przejdą zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych na nowopowstałą spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka ta będzie mogła niezwrócone w całości kwoty wynikające z kaucji gwarancyjnej zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów. Innymi słowy powstała wątpliwość, czy spółka będzie uprawniona do zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów straty z tytułu zbycia wierzytelności obejmującej kwotę kaucji gwarancyjnej, o której mowa w opisie zdarzenia przyszłego.

W ocenie przedsiębiorcy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, będąca następcą prawnym, stanie się wierzycielem w stosunku do należnej kaucji po upływie okresu gwarancyjnego i będzie mogła zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów stratę z tytułu zbycia wierzytelności obejmującej kwotę kaucji gwarancyjnej zatrzymanej przez kontrahenta wnioskodawcy.

Stanowisko organu podatkowego

Z podejściem spółki nie zgodził się organ podatkowy, który zakwestionował związek całości kaucji gwarancyjnej z osiąganym przychodem tj. stwierdził, że koszt poniesiony na zapłatę kaucji kontrahentowi (przez zatrzymanie przez kontrahenta części wynagrodzenia za usługi budowlane) musi być w tej sytuacji ustalony tylko do wysokości uzyskanego przychodu. Tym samym organ podatkowy powiązał wykonywanie robót budowlanych z wierzytelnościami ze zwrotu kaucji gwarancyjnej, wskazując na związek pomiędzy tymi dwoma transakcjami oraz konieczność rozpoznania obu przez jeden podmiot świadczący usługi budowlane, czyli jednoosobową działalność gospodarczą. Z takim stanowiskiem nie zgodził się podatnik, który wniósł skargę do WSA.

Wyroki sądów administracyjnych

NSA w wyroku z dnia 8 marca 2022 r. w sprawie o sygn. II FSK 1543/19 oddalił skargę kasacyjną organu podatkowego, podtrzymując tym samym stanowisko wyrażone wcześniej przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (wyrok z dnia 20 marca 2019 r., sygn. III SA/Wa 1344/18).

Sądy administracyjne zgodnie wskazały, że w ich ocenie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która powstanie z przekształcenia, będzie wierzycielem uprawnionym o zwrot kwoty kaucji gwarancyjnej zatrzymanej przez kontrahenta celem zabezpieczenia należytego wykonania robót budowlanych. Zatem już na wstępie obalona została teza organu podatkowego o braku sukcesji praw z tego tytułu przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością.

Dodatkowo sądy administracyjne odniosły się do samej kwalifikacji braku zwrotu kaucji gwarancyjnej jako kosztu podatkowego. W ich ocenie wydatek taki spełnia wszystkie kryteria kosztu uzyskania przychodu, w szczególności jest definitywny i nie jest podatnikowi zwracany w żaden sposób – podatnik zaliczy go do kosztów w sytuacji, gdy brak jest możliwości jego odzyskania w inny sposób. Ponadto tego typu koszty nie są wymienione w katalogu kosztów niestanowiących kosztów uzyskania przychodów. Zatem w ocenie sądów administracyjnych strata ze zbycia opisanej wyżej wierzytelności będzie mogła być zaliczona do kosztów uzyskania przychodów jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Stanowisko sądów administracyjnych należy uznać za korzystne dla podatników, którzy planują dokonywać zmian organizacyjnych i nie są pewni konsekwencji podatkowych. Niemniej jednak należy zwrócić uwagę na bardzo długi okres pomiędzy wydaniem interpretacji podatkowej, a prawomocnym orzeczeniem NSA. Cała sprawa trwała blisko 4 lata. Tak długi okres, w dzisiejszych realiach należy traktować jako niedopuszczalny i istotnie godzący w interesy podatnika, który chcąc uniknąć sporu z fiskusem, nie dokonywał kwalifikacji tego typu wydatków w koszty podatkowe. Teraz będzie musiał zrobić korektę przeszłych rozliczeń. Dlatego w przypadku planowania tego typu transakcji dobrze jest skorzystać z pomocy profesjonalnych doradców podatkowych.

Autor: adwokat Paweł Chmielowiec, Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizująca się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.