Sytuacja kobiet w nauce polepsza się, ale nadal wiele pozostaje do zrobienia

Kobiety w nauce niezmiennie stają w obliczu wyzwań wynikających z nierówności płci, które stanowią barierę dla ich rozwoju w świecie akademickim. Mimo, że niski odsetek badaczek jest niekorzystny dla rozwoju innowacji, nadal stanowią one tylko 30% ogółu naukowców i jedynie 3% laureatów Nagrody Nobla w naukach ścisłych. Międzynarodowy Dzień Kobiet i Dziewcząt w Nauce, przypadający na 11 lutego, to kolejna z okazji, aby podkreślić, jak ogromne znaczenie mają działania na rzecz równości płci w nauce.

Międzynarodowy Dzień Kobiet i Dziewcząt w Nauce został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2015 roku. Obchody tego święta mają na celu uznanie ważnej roli, jaką odgrywają kobiety i dziewczęta w środowiskach naukowych i technologicznych. Osiągnięcia polskich kobiet-badaczek już od ponad 20 lat doceniają organizatorzy programu L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki, którego celem jest także promowanie sylwetek kobiet w nauce i ich badań.

Sytuacja kobiet w środowisku akademickim była tematem debaty zorganizowanej podczas 23. gali tego właśnie programu. Panelistki rozmawiały o tym, jak obecnie pogodzić pracę naukową z życiem prywatnym i wychowaniem dzieci. Dyskusję prowadziła popularyzatorka nauki i aktywistka, Janina Bąk, a w panelu udział wzięły prof. dr hab. Katarzyna Starowicz-Bubak, dr Monika Ryndzionek oraz dr Aleksandra Rutkowska, stypendystka programu z 2023 roku.

Wytyczanie ścieżek w czasie kariery naukowej

Życie kobiet nie jest proste, a często standardy społeczne sprawiają, że nie mogą w pełni rozwijać swoich talentów i tym samym ciężko im obrać właściwą drogę w życiu zawodowym. Statystyki wskazują, że stereotypy są zakorzenione głęboko w świadomości już 6-cio letnich dziewczynek. Podczas debaty, Janina Bąk odniosła się do badań Lin Bian – doktorantki na Uniwersytecie w Illinois  – które wykazały, że dziewczynki przypisują mężczyznom „naturalną” i „wrodzoną” inteligencję. Jak wskazała dr Monika Ryndzionek, od dziewczynek w 9-10 roku życia otoczenie społeczne zaczyna wymagać, by były kobiece. To jest moment, w którym dziewczynki zaczynają wątpić w swoje zdolności i umiejętności w naukach ścisłych. Stereotyp plasuje je na pozycji „ładnych”, niekoniecznie „mądrych”.

Podczas debaty został poruszony również temat macierzyństwa. Jak zauważyły panelistki, konieczność pogodzenia nowej roli matki z rolą naukowczyni wymaga zwolnienia tempa i doskonałej organizacji. Zdaniem stypendystki programu L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki, dr Aleksandry Rutkowskiej: "Trzeba zaakceptować, że życie z dziećmi w nauce jest inne, niż bez dzieci. Wsparcie dziadków i innych członków rodziny, a właściwie cała sieć wsparcia to coś, co pomaga nam realizować się w podnoszeniu swoich kwalifikacji. Kluczowych jest pierwsze siedem lat w karierze każdej naukowczyni. W momencie, kiedy urodziłam dzieci i przeszłam na urlop macierzyński, automatycznie byłam poza systemem. Bez właściwego wsparcia nie mogłabym realizować swoich projektów badawczych.”

Ekspertki nadmieniły, że wsparcie jest potrzebne kobietom od najmłodszych lat. Motywacja ze strony rodziców od wczesnego dzieciństwa oraz codzienna pomoc partnera w dorosłym życiu stanowią niezwykle istotne elementy, które umożliwiają kontynuację pracy badawczej. Pomoc rodziny może zapewnić solidną podstawę, budując pewność siebie i zachęcając do rozwijania zainteresowań naukowych. Natomiast stabilne, partnerskie relacje w późniejszym okresie życia pozwalają utrzymać równowagę między życiem zawodowym a osobistym, co jest niezwykle cenne w kontekście realizacji ambicji zawodowych. Bez tych fundamentalnych filarów wielu naukowczyniom trudno byłoby skoncentrować się na karierze. To właśnie te formy wsparcia mają znaczący wpływ na kontynuację kariery naukowej, umożliwiając młodym naukowczyniom rozwój w dziedzinie nauki, pomimo różnorodnych wyzwań i obowiązków życia codziennego.

Jak podkreśla prof. dr hab. Katarzyna Starowicz-Bubak: "Sukces nigdy nie jest osiągany w pojedynkę. Wsparcie społeczne odgrywa istotną rolę w kontynuowaniu rozwoju naukowego. Należy również nauczyć się odpuszczać, to jest równie ważny czynnik sukcesu.”

Równość i różnorodność w świecie nauki

Gender Employment Gap Index wskazuje, że potencjalny Produkt Krajowy Brutto (PKB) w poszczególnych krajach mógłby wzrosnąć nawet o 20% w przypadku pełnej równości płci na rynku pracy. To niezaprzeczalny fakt, że jako społeczeństwo ponosimy znaczące koszty związane z niedoprowadzeniem do pełnego wykorzystania potencjału kobiet w sferze zawodowej, często związanej z długotrwałymi przerwami w karierze naukowej. Dodatkowo, problemem wciąż istniejącym jest zjawisko mobbingu, które manifestuje się także poprzez zwolnienia lekarskie i demotywację do dalszych badań.

„Stygmatyzacja płci, to zjawisko globalne. Przed kobietami na całym świecie stoi wiele wyzwań. Także opieka nad starszymi rodzicami spada w głównej mierze na kobiety” – dodaje prof. dr hab. Katarzyna Starowicz-Bubak,

Wspieranie różnorodności i równości w miejscach pracy, zwłaszcza w sektorze naukowym, staje się coraz bardziej priorytetowe. Badania wykazują, że zróżnicowane zespoły są w stanie generować bardziej innowacyjne rozwiązania oraz doskonalsze produkty. Prof. dr hab. Katarzyna Starowicz-Bubak zauważa, że różnorodność, wielokulturowość oraz wielonarodowość mają niezwykły wpływ na stymulowanie kreatywności i postępu.

Kara za macierzyństwo

Kolejne problemy pojawiają się, kiedy kobieta podejmuje decyzję o urodzeniu dziecka. Wtedy spotyka ją tzw. „kara za macierzyństwo”. Aż co trzecia stypendystka, która wzięła udział w badaniu przeprowadzonym przez L’Oréal[1], uważa, że uniwersytet nie jest miejscem przyjaznym rodzinom z dziećmi. To pokazuje, że potrzebne jest podjęcie odgórnych działań służących wyrównywaniu szans kobiet w nauce. Z badania wynika również, że jedna z pięciu stypendystek doświadczała braku wsparcia ze strony swoich koleżanek naukowczyń, zwanych potocznie "królowymi pszczół", które odniosły sukces w swojej karierze zawodowej i przestały dostrzegać trudności, z jakimi borykają się inne kobiety w dążeniu do sukcesu. Te doświadczone naukowczynie zakładają, że jeśli im się udało, każda inna kobieta powinna być w stanie osiągnąć to samo. W rezultacie lekceważą i bagatelizują programy mające na celu wyrównanie szans dla innych kobiet w środowisku naukowym.

Ekspertki dostrzegły, że pomimo istniejących stereotypów i znikomego wsparcia systemowego sytuacja naukowczyń polepsza się. Dr Monika Ryndzionek nadmienia, że już sama dyskusja społeczna i nowe metody badawcze są dużą wartością, która może spowodować wypracowanie planu regulującego równość płci.

Podsumowując, kluczem do przezwyciężenia barier w nauce jest wsparcie społeczne, umiejętność odpuszczania i nieustanne dążenie do realizacji marzeń. Odpowiednia pomoc systemowa i elastyczność mogą znacząco wspomóc kobiety w ciągłym rozwoju kariery naukowej.

Nawiązując więc do fundamentalnego hasła: „kobiety potrzebują nauki, a nauka potrzebuje kobiet” – święto, jakim jest Międzynarodowy Dzień Kobiet i Dziewcząt w Nauce, jest doskonałą okazją do tego, aby podkreślać potencjał badaczek.

O L’Oréal

Grupa L'Oréal to globalny lider rynku kosmetycznego z obrotami na poziomie 38,26 mld euro w 2022 r. W Polsce firma oferuje konsumentom portfolio 26 marek w każdej kategorii kosmetycznej, a jej produkty dostępne są we wszystkich kanałach dystrybucji. L’Oréal zatrudnia w Polsce blisko 1000 osób, a w fabryka L’Oréal Warsaw Plant produkuje rocznie prawie 360 mln kosmetyków. Marki L’Oréal są obecne we wszystkich sieciach dystrybucji: na rynku masowym, w centrach handlowych, aptekach, drogeriach, salonach fryzjerskich, sieciach sklepów wolnocłowych. Produkty L’Oréal dostępne są także we własnych sklepach marek oraz w handlu internetowym. Dział badań i innowacji wraz z grupą 4000 badaczy stanowi podstawę strategii L’Oréal dążącej do spełnienia marzeń o pięknie ludzi na całym świecie. Firma działa zgodnie ze strategią zrównoważonego rozwoju, realizując ambitne cele w zakresie klimatu, ochrony bioróżnorodności i zasobów, a także w obszarze wspierania społeczeństwa inkluzywnego.

O Programie L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki 

Program For Women in Science powstał w ojczyźnie L’Oréal – we Francji – w 1998 roku, dzięki nawiązaniu partnerstwa pomiędzy firmą L’Oréal a UNESCO.

Obecnie na globalną strukturę programu składają się:

• 52 programy lokalne w ponad 110 krajach na całym świecie, które łącznie co roku wybierają ponad 250 stypendystek.
• Do tej pory w ciągu 25 lat 4100 utalentowanych kobiet uzyskało stypendia w celu kontynuowania obiecujących projektów badawczych.

Międzynarodowe wyróżnienie L’Oréal-UNESCO Award, co roku przyznawane 5 laureatkom, których odkrycia dostarczają odpowiedzi na kluczowe problemy ludzkości. Do tej pory 127 naukowczynie otrzymały nagrody For Women in Science. Spośród nich wywodzi się 7 laureatek naukowej Nagrody Nobla.

Rocznie przyznawanych jest 250 stypendiów. W prace zaangażowanych jest ponad 50 instytucji naukowych z całego świata i 500 współpracujących naukowców i naukowczyń.

W Polsce program L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki, prowadzony jest od 2001 roku. Jego celem jest promowanie osiągnięć naukowych utalentowanych badaczek, zachęcanie ich do kontynuacji prac zmierzających do rozwoju nauki oraz udzielenie wsparcia finansowego. Partnerami Programu są Polski Komitet do spraw UNESCO, Ministerstwo Edukacji i Nauki, Polska Akademia Nauk oraz UN Global Compact Network Poland. Do 2023 roku w Polsce wyróżniono 123 naukowczynie. Wyboru stypendystek, co roku dokonuje niezależne Jury pod przewodnictwem prof. dr hab. Ewy Łojkowskiej. 

O Fundacji L'Oréal 

Fundacja L'Oréal wspiera i umożliwia kobietom kształtowanie swojej przyszłości i dokonywanie zmian w społeczeństwie, koncentrując się na trzech głównych obszarach: badaniach naukowych i włączającym pięknie oraz działaniach na rzecz klimatu. Od 1998 r. program L'Oréal-UNESCO For Women in Science ma na celu umożliwienie większej liczbie kobiet-naukowców pokonywania barier w rozwoju i uczestniczenia w rozwiązywaniu wielkich wyzwań naszych czasów, z korzyścią dla wszystkich.  

Przekonana, że piękno przyczynia się do procesu odbudowy życia, Fundacja L'Oréal pomaga kobietom w trudnej sytuacji, aby poprawić ich samoocenę poprzez bezpłatne zabiegi kosmetyczne i odnowy biologicznej. Umożliwia również kobietom znajdującym się w niekorzystnej sytuacji uzyskanie dostępu do zatrudnienia dzięki specjalnym szkoleniom zawodowym w zakresie urody i kosmetologii. 
Kobiety dotknięte są także utrzymującą się dyskryminacją ze względu na płeć i nierównościami wynikającymi ze zmian klimatu. Chociaż znajdują się na pierwszej linii skutków tego kryzysu, nadal są niedostatecznie reprezentowane w procesie podejmowania decyzji dotyczących klimatu.   Program Women for Climate Fundacji L'Oréal wspiera w szczególności kobiety, które opracowują projekty działań na rzecz klimatu w odpowiedzi na globalny kryzys klimatyczny i podnosi świadomość znaczenia rozwiązań klimatycznych, uwzględniających płeć.