Mówi: | prof. Marek Konarzewski |
Funkcja: | prezes |
Firma: | Polska Akademia Nauk |
Projekt nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk wzburzył naukowców. Ich zdaniem spowoduje on obniżenie prestiżu tej instytucji oraz ograniczy jej samodzielność
W połowie lipca na stronach Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk przedstawiony przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego. Zdaniem członków PAN zawiera on fundamentalne wady, które pociągną za sobą wysoce negatywne skutki dla funkcjonowania akademii. Zgromadzenie Ogólne PAN – najwyższy organ akademii – w swoim stanowisku oceniło, że projekt deprecjonuje jej instytucjonalną pozycję poprzez przeniesienie nadzoru z Prezesa Rady Ministrów na ministra ds. nauki. Daje mu też prawo do dzielenia środków pomiędzy poszczególne instytuty, co zagraża ich niezależności. Przedstawiciele PAN postulują o ponowne prace nad przepisami, na podstawie przygotowanego wewnątrz akademii projektu.
– Mamy zasadnicze zarzuty do ustawy o Polskiej Akademii Nauk, przygotowanej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Zacznę może od tego, co nas szczególnie dotknęło, przeniesienia nadzoru nad Polską Akademią Nauk z Kancelarii Prezesa Rady Ministrów do ministra nauki – mówi agencji informacyjnej Newseria Biznes prof. Marek Konarzewski, prezes Polskiej Akademii Nauk. – Akademie nauk we wszystkich krajach, takich jak Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, są specjalnie wyróżniane w całej konstrukcji rządu w taki sposób, żeby być bezpośrednim zapleczem eksperckim najwyższych władz państwowych, i taką rolę również pełniła do tej pory Polska Akademia Nauk. Ta ustawa przenosi nas między inne podmioty podległe ministrowi, takie jak uczelnie. To spowoduje, że nasza rola doradcza będzie również ograniczona ze szkodą zarówno dla akademii, jak i przede wszystkim dla państwa, bo nasz głos będzie znacznie mniej słyszalny niż dotychczas.
Minister chce samodzielnie odwoływać kanclerza PAN, dzielić finansowanie instytutów, mieć własnych przedstawicieli w ich radach naukowych i ograniczyć kompetencje prezesa. Dyrektorzy instytutów PAN na równi z członkami PAN mają dokonywać wyboru władz akademii (prezesa i wiceprezesów) w sytuacji, gdy inne zapisy projektu wykluczają efektywny wpływ akademii na instytuty. Tym samym stwarzana jest nierównowaga wewnątrzinstytucjonalna na korzyść dyrektorów IPAN, która – w opinii przedstawicieli Akademii – doprowadzi do zantagonizowania korporacji z instytutami.
– Ta ustawa powoduje obniżenie prestiżu Polskiej Akademii Nauk, ale ma też znacznie głębsze konsekwencje. Zwrócę tu uwagę na jedną z nich – mianowicie podział subwencji, czyli finansowania instytutów, będzie teraz dokonywany w ministerstwie, od początku do końca. Przypomnę, że rok temu, w maju, ówczesny minister nauki i edukacji, ze względu na to, że nie spodobała mu się wypowiedź prof. Barbary Engelking, wstrzymał finansowanie jednego z instytutów Polskiej Akademii Nauk, Instytutu Filozofii i Socjologii – wskazuje prof. Marek Konarzewski. – Całe szczęście to wstrzymanie nie było skuteczne, bo nie było odpowiedniego zapisu w ustawie, które mogłoby to usankcjonować. Teraz na mocy tej ustawy będzie to możliwe i można sobie wyobrazić, że w przyszłości pojawi się minister, który będzie chciał z tego narzędzia skorzystać.
Akademię tworzą korporacja uczonych oraz instytuty naukowe (68), a ich zaplecze organizacyjno-administracyjne stanowi Kancelaria PAN. Zrzeszeni w korporacji uczonych członkowie PAN są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne PAN spośród uczonych, którzy wyróżniają się szczególnym dorobkiem naukowym i autorytetem oraz posiadają nieposzlakowaną opinię. Minister proponuje, by członków akademii wybierali nie-członkowie. To byłoby ewenementem na skalę światową, ponieważ żadna inna akademia nauk nie stosuje podobnego rozwiązania.
– Ta ustawa sprawia, że nadzór nad dużym majątkiem akademii, a trzeba powiedzieć, że mamy w swoim zasobie majątek wielomiliardowy, jest przenoszony bezpośrednio na ministra. Kanclerz – osoba, która pełni bezpośredni nadzór finansowy – będzie bezpośrednio ministrowi podporządkowana. To mniej więcej jest tak, jakby w uczelni wyższej jej kanclerz był podporządkowany ministrowi i działał niezależnie od rektora tej uczelni. W żadnej uczelni polskiej taki system nie funkcjonuje i on by nie mógł funkcjonować, dlatego że doprowadziłoby to natychmiast do bardzo dużych perturbacji zarządczych – ocenia prezes PAN.
Ustawa ma też zlikwidować dopiero co ukonstytuowane komitety naukowe PAN. W ich miejsce minister powoła nowe, z przedstawicielami delegowanymi przez różne ciała, takie jak KRASP. Komitety przestaną więc być demokratyczną reprezentacją środowisk naukowych, wybieraną w wyborach powszechnych przez samodzielnych pracowników nauki.
– Komitety naukowe, które są współtworzone przez Polską Akademię Nauk, zrzeszają prawie 3 tys. członków. W wyborach do tych komitetów wzięło udział ponad 10 tys. pracowników naukowych samodzielnych w Polsce. I te komitety mocą ustawy będą likwidowane, będą ponowione wybory do tychże komitetów, podczas gdy te wybory właśnie w zeszłym roku się skonkludowały – przypomina prof. Marek Konarzewski. – Wprowadzi to niebywały chaos już nie tylko w Polskiej Akademii Nauk, ale w całym systemie nauki polskiej tworzonej oddolnie poprzez aktywność konkretnych naukowców, którzy chcą działać w komitetach i być użytecznymi już nie tylko, gdy chodzi o środowisko naukowe, ale również szerzej, bo to są ekspertyzy, głosy, które słychać zarówno w opinii publicznej, jak również powinny one być słyszalne przez decydentów.
Członkostwo w PAN – podobnie jak ma to miejsce w przypadku wszystkich narodowych akademii nauk w Europie – jest dożywotnie. Przedstawiciele akademii alarmują, że ministerialny projekt chce odebrać członkom powyżej 75. roku życia prawo głosu, choć – jak podkreślają – przejście w stan spoczynku powinno być prawem, a nie obowiązkiem.
Co więcej, prezes PAN podkreśla, że proponowany nadzór nad instytutami jest wadliwy. Z jednej strony wprowadza się coroczne oceny instytutów, co w pracy naukowej jest nadmiernie częste i niewspółmierne do częstotliwości ocen jednostek uczelni. Z drugiej brak jest mechanizmów skutecznej kontroli merytorycznej, np. dokonywanej przez wydziały PAN. Ponadto projekt wprowadza ocenę działalności wydziałów, mimo że nie mają one własnych środków, tylko skupiają korporantów z określonych dziedzin. Wprowadzana jest również nieuzasadniona ocena komitetów PAN.
Projekt ministerstwa różni się diametralnie od projektu, który środowisko naukowe złożyło w zeszłym roku na ręce ministra nauki. W czerwcu tego roku Zgromadzenie Ogólne przyjęło stanowisko, wedle którego punktem wyjścia do dalszych prac nad ustawą powinien być projekt ustawy przygotowany w Polskiej Akademii Nauk.
– W tej chwili być może 5 proc. tych zapisów się powtarza, a pozostałe budzą nasze wątpliwości. Nie upieramy się, że wszystkie zapisy naszej propozycji powinny wejść do finalnego projektu, ale powinny one być punktem wyjścia. To jest przekaz, który jest wciąż aktualny, jak sądzę, zostanie on odnowiony na początku września, kiedy na specjalnym zgromadzeniu poświęconym właśnie sprawie ustawy zbierze się Polska Akademia Nauk. Będziemy apelować do decydentów, w szczególności do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, żeby do tej dyskusji wrócić, biorąc za punkt wyjścia nasz projekt ustawy – konkluduje prezes Polskiej Akademii Nauk.
Czytaj także
- 2025-04-17: Phishing największym cyberzagrożeniem. Przestępcy będą coraz częściej sięgać po AI, by skutecznie docierać do potencjalnych ofiar
- 2025-04-08: Projekt unijnego budżetu po 2027 roku będzie przedstawiony w lipcu. Polska może odegrać istotną rolę w pracach nad nim
- 2025-04-09: Jeszcze większe wsparcie dla konkurencyjności i rozwoju polskiej gospodarki. BGK prezentuje nową strategię
- 2025-04-09: Sejmowa Komisja Zdrowia ciągle czeka na projekt ustawy o reformie szpitali. Po raz trzeci nie został zatwierdzony przez rząd
- 2025-04-09: Wzrost wydatków na obronność ma być priorytetem nowego wieloletniego budżetu UE. Nie będzie jednak cięć w polityce spójności
- 2025-04-04: Wykluczenie cyfrowe szczególnie dotyka generacji silver. T-Mobile wystartował z darmowymi kursami z obsługi smartfona
- 2025-04-14: Nowe technologie podstawą w reformowaniu administracji. Będą też kluczowe w procesie deregulacji
- 2025-04-10: Pierwsze efekty prac deregulacyjnych możliwe już jesienią. Ten proces uwolni w firmach środki na inwestycje
- 2025-04-04: Spada spożycie alkoholu wśród młodzieży. Coraz mniej nastolatków wskazuje na jego łatwą dostępność
- 2025-03-27: Powstanie europejska strategia dotycząca zdrowia psychicznego młodych. Kraje łączą siły, by chronić ich przed cyberzagrożeniami
Kalendarium
Więcej ważnych informacji
Jedynka Newserii

Jedynka Newserii

Prawo

UE lepiej przygotowana na reagowanie na klęski żywiołowe. Od czasu powodzi w Polsce pojawiło się wiele usprawnień
Na tereny dotknięte ubiegłoroczną powodzią od rządu trafiło ponad 4 mld zł. Pierwsze formy wsparcia, w tym zasiłki, pomoc materialna czy wsparcie dla przedsiębiorców, pojawiły się już w pierwszych dniach od wystąpienia kataklizmu. Do Polski ma też trafić 5 mld euro z Funduszu Spójności UE na likwidację skutków powodzi. Doświadczenia ostatnich lat powodują, że UE jest coraz lepiej przygotowana, by elastycznie reagować na występujące klęski żywiołowe.
Prawo
Rzecznik MŚP: Obniżenie składki zdrowotnej to nie jest szczyt marzeń. Ideałem byłby powrót do tego, co było przed Polskim Ładem

Podczas najbliższego posiedzenia, które odbędzie się 23 i 24 kwietnia, Senat ma się zająć ustawą o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Zakłada ona korzystne zmiany w składkach zdrowotnych płaconych przez przedsiębiorców. Rzecznik MŚP apeluje do izby wyższej i prezydenta o przyjęcie i podpisanie nowych przepisów. Pojawiają się jednak głosy, że uprzywilejowują one właścicieli firm względem pracowników, a ponadto nie podlegały uzgodnieniom, konsultacjom i opiniowaniu.
Handel
Konsumpcja jaj w Polsce rośnie. Przy zakupie Polacy zwracają uwagę na to, z jakiego chowu pochodzą

Zarówno spożycie, jak i produkcja jaj w Polsce notują wzrosty. Znacząca większość konsumentów przy zakupie jajek zwraca uwagę na to, czy pochodzą one z chowu klatkowego. Polska jest jednym z liderów w produkcji i eksporcie jajek w UE, ale ma też wśród nich największy udział kur w chowie klatkowym. Oczekiwania konsumentów przyczyniają się powoli do zmiany tych statystyk.
Partner serwisu
Szkolenia

Akademia Newserii
Akademia Newserii to projekt, w ramach którego najlepsi polscy dziennikarze biznesowi, giełdowi oraz lifestylowi, a także szkoleniowcy z wieloletnim doświadczeniem dzielą się swoją wiedzą nt. pracy z mediami.