Reakcja mózgu na dotyk zmienia się w zależności od kontekstu. Dotyk bliskiej osoby ma wpływ na wydzielanie hormonu oksytocyny

Dotyk jest dominującym kanałem wzmacniania więzi międzyludzkich i przywiązania emocjonalnego. Choć mechanizmy neurologiczne wspierające tę rolę dotyku nie są w pełni poznane, to zgodnie z badaniami szwedzkich naukowców dotyk bliskiej osoby wpływa na wydzielanie oksytocyny u kobiet. To hormon miłości i zaufania, odpowiedzialny za tworzenie i utrzymywanie więzi społecznych. Jego poziom był jednak zależny od kontekstu badania, m.in. tego, kim była osoba dotykająca, podobnie jak reakcja na ten dotyk zachodząca w mózgu. Naukowcy sprawdzą teraz, czy te zależności zachodzą również u mężczyzn w odniesieniu do siostrzanego hormonu – wazopresyny argininowej.

– Chcieliśmy się dowiedzieć, czy dotyk bliskiej osoby może zmienić poziom oksytocyny wytwarzanej przez organizm. Dotychczas nie wiedzieliśmy, czy można to sprawić, przeprowadzając w laboratorium eksperyment polegający na dotyku. Chcieliśmy także zbadać, w jaki sposób hormony i mózg mogą współdziałać w elastyczny sposób, aby dostosować się do okoliczności. Chodzi na przykład o to, z jakimi osobami mamy interakcje teraz lub mieliśmy w przeszłości. Naszym celem było sprawdzenie, czy w wyniku współdziałania procesów w mózgu i hormonów możliwe jest dostosowanie się do danej sytuacji. Nie mieliśmy bezpośredniej wiedzy na temat oksytocyny wytwarzanej przez organizm człowieka, którą nazywa się oksytocyną endogenną. Mieliśmy pewne informacje z pozostałych źródeł poświęconych człowiekowi i z literatury dotyczącej zwierząt, a obecne badanie przeprowadziliśmy, aby dowiedzieć się, jak wygląda to u ludzi – informuje w rozmowie z agencją Newseria Innowacje India Morrison z Uniwersytetu Linköping.

Badaniu zostały poddane 42 kobiety w wieku 18–40 lat, które nie stosowały środków antykoncepcyjnych zawierających estrogen, co do którego istniało podejrzenie, że może zaburzać wytwarzanie oksytocyny. Uczestniczki pozostawały w heteroseksualnym związku uczuciowym z mężczyzną przez co najmniej rok. Kobiety przychodziły do ośrodka badawczego ze swoimi partnerami i były poddawane badaniu rezonansem magnetycznym, a w trakcie poszczególnych etapów badania pobierano im krew i sprawdzano poziom oksytocyny.

W pierwszej części eksperymentu były one dotykane podczas dwóch sesji siedmiominutowych. W pierwszej wersji osobą dotykającą ramienia i dłoni kobiety był jej partner, a zadaniem kobiety było określenie za każdym razem stopnia odczuwanej przyjemności. W drugiej wersji tę samą czynność powtarzała obca osoba płci męskiej, którą uczestniczki poznały dopiero w dniu badania. Połowa uczestniczek najpierw miała kontakt ze swoim partnerem, a druga połowa z obcą osobą. Pozwoliło to porównać i stwierdzić, czy jest różnica między sytuacją, kiedy jako pierwszy ramienia kobiety dotykał jej partner, a sytuacją, kiedy najpierw był to obcy mężczyzna, a partner dopiero jako drugi. Uczestniczki zostały też zapytane po zakończeniu eksperymentu, jak się czuły w kontakcie z obcym mężczyzną, czy wzbudzał on strach, zaufanie, a także czy był atrakcyjny.

– Kobiety stwierdziły, że nie wzbudzał on strachu, nie był ani atrakcyjny, ani nieatrakcyjny, czyli był pośrodku skali. Było to dla nas istotne, ponieważ nie chcieliśmy skrajnych reakcji w żadną stronę, ani zbyt pozytywnych, ani negatywnych – wyjaśnia India Morrison.

Naukowcy z Uniwersytetu Linköping i Uniwersytetu Skövde odkryli, że kiedy partner dotykał kobiety jako pierwszy, poziom oksytocyny u pań wzrastał, a następnie spadał, by ponownie wzrosnąć, gdy nieznajomy zrobił to samo. Jednak kiedy nieznajomy dotknął jej pierwszy, poziom oksytocyny się nie zmienił, a kiedy potem jej partner pogłaskał ją po ramieniu, nastąpił tylko niewielki wzrost. Zmiany poziomu oksytocyny były powiązane z aktywnością obszarów mózgu ważnych dla kontekstualizacji wydarzeń. Potwierdza to obserwacje poczynione podczas badań na zwierzętach.

– U gatunków poza człowiekiem, które są poddawane badaniom laboratoryjnym, oksytocyna wpływa na przywiązanie i nawiązywanie więzi w zakresie ich możliwości rozpoznawania innych osobników, co pozwala im odróżnić daną jednostkę od pozostałych, a także wyboru osobników, z którymi spędzają czas lub łączą się w pary, a także na sposób przetwarzania przez mózg sygnałów społecznych, takich jak wokalizacja, jeśli na przykład młode wydaje odgłosy, ponieważ zostało samo, może to wpływać na postrzeganie go przez inne zwierzęta – zmienia się mimika i inne formy wyrażania emocji – wyjaśnia badaczka z Uniwersytetu Linköping.

U ludzi oksytocyna uczestniczy w regulacji działania układu sercowo-naczyniowego i wywołuje zmiany w naczyniach krwionośnych i mięśniach. U kobiet hormon ten wpływa na zmiany zachodzące podczas porodu i karmienia piersią, na przykład za rytm skurczów i wydzielanie mleka. W szerszym ujęciu oksytocyna odpowiada za przywiązanie i nawiązywanie więzi w grupie. Z uwagi na to znaczenie naukowcy postanowili zbadać korelację zmysłu dotyku z emocjami wynikającymi z więzi społecznych.

– Zwykle w innych kontekstach niż działanie oksytocyny mówi się o określonych obszarach w mózgu, które reagują na dotyk, ale w ostatnim dziesięcioleciu zaczęto wyróżniać poszczególne rodzaje dotyku. Być może zmysł dotyku, który służy znalezieniu kluczy w kieszeni lub którego używamy do oceny miękkości tkaniny, różni się od dotyku bliskiej osoby lub przytulenia. Być może da się wyróżnić odrębny rodzaj dotyku emocjonalnego, który występuje częściej w sytuacjach społecznych – mówi India Morrison. – Od początków neurobiologii zajmowaliśmy się badaniem zmysłu dotyku, który służy nam do znajdowania kluczy w kieszeni i rozróżniania bodźców dotykowych. Dopiero niedawno zaczęliśmy rozpatrywać bardziej emocjonalne rodzaje dotyku związane z uczuciami. Można stwierdzić, że w zależności od rodzaju bodźców dotyku obserwuje się reakcję różnych obszarów mózgu – jest wiele elementów wspólnych, ale także wiele różnic.

Szwedzcy naukowcy chcą się teraz skupić na tym, czy podobne obserwacje uda się poczynić u mężczyzn. Zwrócą jednak uwagę na powiązanie z innym hormonem: wazopresyną, który odpowiada m.in. za erekcję i ejakulację oraz jest uznawany za siostrzany wobec oksytocyny.