Tylko w 2020 roku podpisano 13 tys. nowych umów o dożywocie

Z danych resortu sprawiedliwości wynika, że w 2020 roku podpisano łącznie ponad 13 tys. nowych umów o dożywocie, w wyniku których przeniesiono prawo własności nieruchomości w zamian za świadczenia pieniężne lub opiekę.[1] Z szacunków Funduszu Hipotecznego DOM wynika, że przedmiotem nowych umów zawartych w ubiegłym roku były zatem nieruchomości o wartości ok. 2,7 mld zł.[2] Statystyki prowadzone przez Ministerstwo Sprawiedliwości w większości przypadków dotyczą kontraktów zawieranych indywidualnie np. pomiędzy seniorem a jego sąsiadem. Eksperci podkreślają, że umowy podpisywane przez osoby prywatne, bez doświadczenia i wsparcia profesjonalnych instytucji czy też prawników, mogą być podstawą do nadużyć.

Resort sprawiedliwości od 30 lat gromadzi dane dotyczące umów o dożywocie. W tym okresie podpisano w Polsce blisko 170 tys. aktów notarialnych (dotyczących nieruchomości rolnych i nierolniczych) na mocy których przeniesiono prawo własności do nieruchomości w zamian za świadczenia pieniężne lub opiekuńcze. Rokrocznie liczba umów o dożywocie rośnie. W latach 2000-2010 podpisano blisko 43 tys. umów o dożywocie, ale w kolejnym dziesięcioleciu było ich już 98 tys. Największe wzrosty zanotowano m.in. w roku 2008 (54,9 proc. względem roku poprzedniego), 2011 (23,6 proc.) oraz 2015 (27,3 proc.).

– Na przestrzeni lat liczba umów dotyczących nieruchomości nierolniczych zaczęła gwałtownie rosnąć, a proporcja pomiędzy kontraktami dot. nieruchomości rolnych i nierolniczych uległa diametralnej zmianie. Spójrzmy chociażby na dane z roku 2000, w którym podpisano 1902 umów o nieruchomości rolne i 1143 umowy o nieruchomości nierolnicze. A teraz przyjrzyjmy się dysproporcji, która zaistniała w roku 2020. Liczba tych pierwszych umów to 1950, ale liczba drugich, czyli dotyczących nieruchomości nierolniczych to aż 11 536. To pokazuje dobitnie, że obecny stan prawny, mimo niedoskonałości, musi nadążać za rosnącym popytem na rentę dożywotnią - mówi Robert Majkowski, Prezes Funduszu Hipotecznego DOM. W tej chwili większość umów o dożywocie opiera się na przepisach Kodeksu Cywilnego, które obowiązują w polskim prawie, ale Rząd powinien stworzyć odrębne, dedykowanej tej usłudze przepisy, dlatego że te już istniejące były tworzone ponad pół wieku temu zupełnie w innym celu.

– Profesjonalny rynek hipoteki odwróconej oraz wszyscy seniorzy zasługują na dedykowane tej usłudze przepisy, które będą gwarantować im większe bezpieczeństwo zarówno na etapie doradztwa, wyliczeń dotyczących wysokości renty dożywotniej jak i samej umowy. Wciąż słyszymy w mediach o nadużyciach i wyłudzeniach w tych obszarach, co nigdy nie powinno mieć miejsca – dodaje Robert Majkowski.

Profesjonalna branża ma 1 proc. udziału w rynku

Dysproporcje dotyczą nie tylko nieruchomości rolnych i nierolniczych. Okazuje się, że profesjonalna branża zrzeszona w Związku Przedsiębiorstw Finansowych przez ostatnie dziesięć lat podpisała mniej niż 1000 umów renty dożywotniej, a to daje mniej niż 1 proc. udziału we wszystkich umowach notowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Robert Majkowski twierdzi, że Polacy są bardzo zainteresowani samą rentą dożywotnią, ale wciąż nie ufają instytucjom finansowym i wolą podpisać umowę z kimś znajomym, aniżeli z firmą. – Z nieoficjalnych informacji płynących z notariatu wynika, że co piąta tego typu umowa jest unieważniana. To bardzo duży odsetek, ale też pewien paradoks. Umowy profesjonalnych funduszy hipotecznych są obwarowane przepisami Kodeksu Cywilnego oraz Zasadami Dobrych Praktyk ustanowionymi w ramach Związku Przedsiębiorstw Finansowych, czyli instytucji zrzeszającej największe fundusze hipoteczne w Polsce. Mimo to seniorzy wybierają kontrakty z sąsiadem, rehabilitantem, księdzem, znajomą osobą lub kimś z dalszej rodziny, kto nie zawsze, mimo dobrych chęci, będzie w stanie unieść zobowiązanie finansowe polegające na wypłacaniu określonych środków pieniężnych lub świadczenia pomocy dla seniora przez 20 czy 30 lat – mówi Robert Majkowski.

Popyt będzie coraz większy. Nowe przepisy są niezbędne

W ostatnich latach obserwujemy stały i sukcesywny wzrost liczby umów o dożywocie na poziomie 8-9 proc. rocznie, co potwierdzają dane resortu sprawiedliwości. W roku 2019 wzrost ten wynosił 11,5 proc. a w 2020 było to 6,8 proc. - Analizując dynamikę wzrostów w ostatnich latach możemy prognozować, że w 2021 roku liczba takich umów będzie większa o ok. 13 proc. w stosunku do roku 2020. Trzeba podkreślić z całą stanowczością, że rynek ten nadal będzie rósł bardzo dynamicznie. Polski system emerytalny będzie coraz mniej wydolny. Zmiany demograficzne, kryzys gospodarczy wywołany pandemią, coraz mniejsza liczba młodych osób pracujących w oparciu o stałą umowę o pracę i wiele innych czynników będą pogłębiać tę niewydolność. Coraz większa liczba seniorów będzie widzieć w hipotece odwróconej, w umowie o dożywocie lub umowie renty nadzieję na to, by niewystarczające świadczenia pieniężne otrzymywane od Państwa były uzupełniane dodatkowymi środkami– mówi Robert Majkowski, Prezes Funduszu Hipotecznego DOM. To powoduje, że nowe przepisy dedykowane rencie dożywotniej są konieczne. 

[1] Dane Ministerstwa Sprawiedliwości, akty notarialne w latach 1991-2021. Źródło:
https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie/download,2853,1.html

[2] 13 486 umów w 2020 roku * 200 000 zł = 2,69 mld. zł wg szacunków FH DOM