Europejskie sankcje wobec Rosji - szukanie przecieków

W skrócie

• Pomimo wysiłków na rzecz egzekwowania sankcji, towary UE objęte zakazem eksportu nadal wydają się trafiać do Rosji za pośrednictwem krajów trzecich 

• Gwałtowny wzrost eksportu z UE (połowa 2023 w porównaniu do połowy 2019): do Turcji (+58,1%) czy do krajów azjatyckich (Kazachstan +100%, Kirgistan +800% itd.)

• Także z Polski – wzrost polskiego eksportu na te trzy rynki o +344% (2019 do 2023)

• Zauważalne zmiany we wzorcach handlowych niekoniecznie dowodzą unikania sankcji, ale mogą być również prawdziwym przekierowaniem handlu 

• Kwestia obchodzenia sankcji jest szczególnie niepokojąca, jeśli chodzi o towary objęte ograniczeniami. Dla eksporterów - ryzyko zarzutu nienależytej staranności

Pomimo wysiłków na rzecz egzekwowania sankcji, towary UE objęte zakazem eksportu w oponii Allianz Trade nadal wydają się trafiać do Rosji za pośrednictwem krajów trzecich. Mimo że UE nałożyła kompleksowe sankcje na Rosję w następstwie jej inwazji wojskowej na Ukrainę w lutym 2022 r., rosyjska gospodarka nie skurczyła się tak bardzo, jak przewidywały prognozy z 2022 roku. Jednym z powodów może być to, że Zachód chronił sektor surowców energetycznych przed sankcjami w obawie, że pełne embargo spowoduje gwałtowny wzrost cen ropy i doprowadzi światową gospodarkę do recesji. Innym powodem jest to, że towary objęte sankcjami nadal trafiają do Rosji. Patrząc na zagregowany eksport z UE do Rosji, Allianz Trade stwierdza spadek o -52% w porównaniu z pierwszą połową 2019 r. do pierwszej połowy 2023 r. (wykres poniżej). Dane handlowe wskazują jednak, że towary objęte sankcjami UE mogą być w znacznym stopniu eksportowane z UE do krajów trzecich, a stamtąd do Rosji. Są to głównie kraje, które nie nałożyły sankcji na Rosję, takie jak Turcja, lub są historycznie, politycznie i gospodarczo bliskie, takie jak kraje Azji Środkowej. Zwłaszcza w przypadku krajów, które wraz z Rosją tworzą Euroazjatycką Unię Celną, kontrole przy wjeździe towarów do jednego z państw członkowskich są minimalne. 

Na przykład eksport z UE do Turcji wzrósł średnio o +58,1% w okresie od pierwszej połowy 2019 r. do pierwszej połowy 2023 r. Liczby te są jeszcze bardziej uderzające w przypadku gospodarek Azji Środkowej: Wartość eksportu UE do Kazachstanu wzrosła o +100%, do Kirgistanu o uderzające +800%, do Tadżykistanu o +151%, do Turkmenistanu o +78,5% i do Uzbekistanu o +66,6% w porównaniu I poł. 2019 r. do I poł. 2023 r. Samo to nie jest jeszcze dowodem, ale Turcja i gospodarki Azji Środkowej prowadzą również większą wymianę handlową z Rosją. Turecki eksport do Rosji wyniósł 0,4 mld USD w 2019 r. i wzrósł do 0,9 mld USD w 2022 r. Podobnie w Azji Środkowej eksport do Rosji wzrósł o +53,8% z 0,8 mld USD w 2019 r. do 1,2 mld USD w 2022 r. 

Zauważalne zmiany we wzorcach handlowych niekoniecznie dowodzą unikania sankcji, ale mogą być również prawdziwym przekierowaniem handlu. Spojrzenie na wzorce ekspozycji handlowej między Rosją a poszczególnymi krajami daje wskazówkę co do obchodzenia dostaw. Większość krajów zachodnich - z wyjątkiem Chorwacji, Łotwy, Słowenii i Cypru - gwałtownie zmniejszyła swój bezpośredni eksport do Rosji, podczas gdy inne, takie jak Chiny, Indie czy Turcja, zwiększyły go (wykres poniżej). Jednak eksport do Rosji przez Azję Środkową lub Turcję wzrósł wszędzie - z wyjątkiem tego z Cypru. Ogólnie rzecz biorąc, większość krajów widzi ogromną nadwyżkę w przepływach eksportowych między tymi krajami, porównując I półrocze 2019 r. do I półrocza 2023 r. Niemniej jednak dane handlowe nie dają odpowiedzi na pytanie, czy europejscy eksporterzy sami są świadomi, że ich produkty trafiają ostatecznie do Rosji.

Polska – na przestrzeni okresu od połowy 2019 r do połowy 2023 roku polski eksport do Rosji spadł o 44%, do Turcji wzrósł o 137%, a do Azji centralnej wzrósł o 251%. Zsumowany polski eksportu na te rynki na przestrzeni ostatnich czterech lat wzrósł o 344%.

Kwestia obchodzenia sankcji jest szczególnie niepokojąca, jeśli chodzi o towary objęte ograniczeniami. Zgodnie z obowiązującymi sankcjami eksport do Rosji niektórych technologii, w tym zaawansowanych półprzewodników, komponentów elektronicznych i oprogramowania jest zabroniony. Ponadto eksport z UE do Rosji towarów podwójnego zastosowania, takich jak drony lub narzędzia szyfrujące, które mogą być wykorzystywane zarówno do celów cywilnych, jak i wojskowych jest również zabroniony. W tym kontekście dane handlowe pokazują ogromny spadek bezpośredniego eksportu towarów objętych sankcjami do Rosji w transporcie (-90,9%), produktach mineralnych (-83,8%) oraz maszynach i urządzeniach elektrycznych (-71,1%). Jednak te same sektory wykazują również wzrost eksportu z UE do Turcji i Azji Środkowej oraz z Turcji do Rosji (wykres poniżej). Chociaż nie ma problemu, jeśli towary są sprzedawane legalnie, warto zwrócić uwagę na ich drogę przez kraje trzecie. Jeśli produkty objęte sankcjami są eksportowane do krajów trzecich, a następnie reeksportowane do Rosji, leżące u ich podstaw niedociągnięcia w zakresie należytej staranności zostaną uznane za naruszenie przepisów dotyczących sankcji.