Gdzie w Polsce od stycznia nie będzie można palić kopciuchem?

• Na 20 najbardziej zanieczyszczonych miast w Europie aż 12 znajduje się w Polsce.
• Do wymiany jest około 3 mln pieców o najniższej klasie – tzw. kopciuchów, ale uchwały antysmogowe ma już 14 województw. W 8 zakaz używania wysokoemisyjnych źródeł ciepła wchodzi już od stycznia 2024 r.
• Alternatywą są pompy ciepła – 93% sprzedaży to urządzenia typu powietrze/woda, około 6% modele solanka/woda. Jakie mają wady i zalety?
• Szybko rośnie kwota wypłat dofinansowania w programie Czyste Powietrze – we wrześniu było to prawie 250 mln zł, w porównaniu z 153 mln zł we wrześniu przed rokiem. 50% wniosków dotyczy pomp ciepła.

Wg danych Europejskiej Agencji Środowiska w gronie 20 miast, które w rankingu wypadły najgorzej pod względem zanieczyszczenia drobnymi pyłami PM 2.5 w latach 2021-2022, aż 12 znajduje się w Polsce. Chodzi o: Nowy Sącz, Piotrków Trybunalski, Łomżę, Żory, Kraków, Gliwice, Zgierz, Tarnów, Katowice, Częstochowę, Bielsko-Białą oraz Kalisz. Wg Polskiego Alarmu Smogowego w Nowej Rudzie w 2022 roku było aż 95 dni ze smogiem.

Wprawdzie likwidacja wysokoemisyjnych pieców jest prowadzona na dużą skalę (tylko w Krakowie zlikwidowano ich już ponad 25 tys.), to jednak w domach jednorodzinnych wymienionych powinno być jeszcze około 3 miliony kopciuchów o najgorszych parametrach. Takie działania są wspierane, a nawet wymuszane przez uchwały antysmogowe. Obowiązują już w czternastu województwach, nie ma ich jeszcze tylko w woj. podlaskim i warmińsko-mazurskim. Uchwały różnią się, ale generalnie wprowadzają całkowity lub częściowy zakaz palenia węglem i/lub drewnem. Obligują także do wymiany starych kotłów, pieców i kominków. Najczęściej na nowoczesne kotły gazowe lub pompy ciepła.

- W 2022 roku pomp ciepła brakowało, chętni do ich instalacji musieli czekać dosyć długo. Obecnie dostępność tych urządzeń jest duża, producenci i dystrybutorzy zwiększyli produkcję i dostawy do naszego kraju. Nie czeka się na nie dłużej niż miesiąc, nawet na wysokiej klasy urządzenia o niskim poborze energii. Widzimy jednak rosnące zainteresowanie i wzrost liczby zapytań, a także próśb o wyceny zakupu i instalacji takich urządzeń. Zapewne ma to związek z wchodzącym w wielu miejscach w życie od stycznia zakazem wykorzystywania pieców o najgorszych parametrach emisyjności – mówi Dawid Pantera z Viessmann.

Do kiedy wymiana pieca?

W aż 8 województwach zakaz używania pieców określonych w uchwale wchodzi w życie już za nieco ponad miesiąc - 1 stycznia 2024 roku. W 3 kolejnych od wiosny lub od lipca 2024. Oznacza to, że najpóźniej w przyszłym roku swoje piece niespełniające norm będą musieli wymienić mieszkańcy aż 11 województw. Kolejne zakazy wchodzą w życie w następnych latach. Od 2028 roku niemal nigdzie w Polsce nie będzie można używać pieców poniżej klasy 5.

W wielu województwach nie wolno już spalać paliw takich jak zbyt mokre drewno (o wilgotności powyżej 20 proc.), miały i muły węglowe, węgiel brunatny czy flotokoncentraty itp. Warto także pamiętać, że w Polsce obowiązuje wiele lokalnych uchwał antysmogowych, które zazwyczaj są bardziej rygorystyczne i wprowadzają krótsze terminy wymiany emisyjnych pieców.

Oczywiście zakazy spalania paliw stałych są omijane i problemem jest ich egzekucja. Jednak w samej Małopolsce w ubiegłym roku przeprowadzono blisko 27 tys. kontroli (które wykryły blisko 500 naruszeń). Właściciele domów, którzy po terminie granicznym nadal będą wykorzystywać stare kopciuchy na węgiel, mogą zapłacić nawet do 5 tys. zł kary.

Co zamiast kopciuchów?

Zbliżające się daty graniczne używania wysokoemisyjnych źródeł ciepła zwiększają zainteresowanie ich wymianą. Rośnie kwota wypłat w programie Czyste Powietrze – we wrześniu było to 249,8 mln zł, w porównaniu z 224 mln zł w sierpniu czy 153 mln zł we wrześniu przed rokiem. W rzeczywistości kwoty przeznaczane na wymianę źródła ciepła i liczba instalowanych urządzeń są znacznie wyższe. Dane Programu Czyste Powietrze nie uwzględniają wniosków składanych poprzez banki, a także wymian dokonywanych bez dofinansowania. W miejsce starych pieców zasilanych paliwem stałym najczęściej montuje się pompy ciepła. We wrześniu na 12 859 wniosków o dofinansowanie wymiany źródła ogrzewania 50% dotyczyło pomp ciepła (na drugim miejscu były kondensacyjne kotły gazowe – 33% wniosków).

- Wg naszych danych największe zainteresowanie jest pompami ciepła typu powietrze/woda z udziałem 93%, a następnie solanka/woda (gruntowa) około 6%. W zakresie pomp ciepła powietrze/woda do wyboru są dwie podstawowe wersje: split, gdzie urządzenie zbudowane jest podobnie jak klimatyzator (dwie jednostki wewnętrzna i zewnętrzna muszą zostać złożone na miejscu instalacji) i monoblok, czyli „cała pompa ciepła” znajduje się poza budynkiem, a do obiektu prowadzimy tylko wodę grzewczą – mówi Dawid Pantera ekspert Viessmann.

- Modele powietrze/woda nie są prostsze i tańsze w produkcji od pomp ciepła solanka/woda, ale nie wymagają wykonywania kosztownych prac ziemnych. W przypadku tych drugich zawsze konieczne jest wykonanie dolnego źródła najczęściej w formie odwiertów pionowych, wykonywanych przez specjalistyczną firmę wiertniczą. To komplikuje proces, wymaga dodatkowego „uczestnika” w procesie montażu i podnosi koszty. W zamian można liczyć na stabilną pracę takiego urządzenia z przewidywanymi kosztami eksploatacyjnymi – dodaje ekspert.

Co warto wiedzieć o wyborze i montażu pompy ciepła?

Najpopularniejsze urządzenia typu powietrze/woda w wersji split składa się z jednostki zewnętrznej montowanej poza budynkiem, natomiast wewnątrz znajduje się jednostka do rozprowadzania ciepła (pompa obiegowa, regulator, elementy zabezpieczające). Wszystko co jest poza budynkiem, jest napełnione czynnikiem chłodniczym, więc nie ma ryzyka zamarznięcia w przypadku braku prądu. Montaż wymaga jednak wyższych kwalifikacji ekipy montażowej, większe jest także ryzyko rozszczelnienia układu chłodniczego i ucieczki czynnika. Wg eksperta Viessmann w przypadku wersji monoblok układ chłodniczy jest wykonany przez fabrykę, więc ryzyko nieszczelności jest niskie (chyba, że jest to najtańsze urządzenie od nieznanej chińskiej marki), ale od budynku do pompy ciepła na zewnątrz prowadzi się instalację grzewczą napełnioną wodą. Konieczne jest więc zastosowanie dodatkowych elementów zabezpieczających przed zamarznięciem - system podtrzymania zasilania oznaczający dodatkowy wydatek, czynnik niezamarzający (obniża efektywność pracy) lub elementy hydrauliczne jak zawory opróżniające (wątpliwe działanie i dodatkowy koszt). Na pewno przed decyzją i wyborem urządzenia warto skonsultować się z ekspertem, najlepiej z dużym doświadczeniem i od dawna funkcjonującym na rynku.

Poza prawnymi wymogami obligującymi do wymiany pieca i karami grożącymi za niestosowanie się do nich ważny jest też rozsądek i zbvdrowie. W Krakowie, gdzie kopciuchy zaczęto wymieniać najwcześniej, w ciągu 10 lat prawie trzykrotnie zmniejszyła się liczba dni z przekroczeniami norm zanieczyszczeń. W ubiegłym roku było to już tylko 40. Nowym impulsem, także w zakresie dofinansowanie wymiany źródeł ogrzewania, może okazać się wybór nowego rządu, bo poprawa jakości powietrza jest jednym z głównych postulatów partii aspirujących do utworzenia go. Inwestycji w wymianę źródła ogrzewania sprzyja też niższa inflacja i duża dostępność pomp ciepła.

Do kiedy wymiana pieca?

Po wskazanej dacie stosowanie wymienionych urządzeń jest lub będzie zabronione.

Województwo mazowieckie

- 1 stycznia 2023 r. zakaz kopciuchów (kotłów bezklasowych) oraz pieców niespełniających wymogów ekoprojektu,

- 1 października 2023 r. obowiązuje całkowity zakaz palenia węglem w Warszawie,

- 1 stycznia 2028 r. w gminach okalających stolicę, z wyjątkiem kotłów klasy 5. zainstalowanych przed 10 listopada 2017 r. oraz kotłów spełniające normy Ecodesign zamontowanych przed 1 czerwca 2022,

- 1 stycznia 2028 r. zabronione będzie stosowanie kotłów o klasie niższej niż 5.

Województwo małopolskie

-od wiosny 2024 r. (do końca sezonu grzewczego) piece bezklasowe oraz takie, które nie spełniają kryteriów z uchwały,

- 1 stycznia 2027 r. piece o klasie poniżej 5.

Województwo wielkopolskie

- 1 stycznia 2024 r. kopciuchy, czyli piece niespełniające norm żadnej z klas,

- 1 stycznia 2026 r. kotły niespełniające wymogów ekoprojektu lub klasy 5. normy PN-EN 303-5:2012, (z wyjątkami),

- 1 stycznia 2028 r. piece o klasie 3. i 4.

Województwo dolnośląskie

- 1 lipca 2024 r. kotły niespełniające wymogów 3. klasy normy PN-EN 303-5:2012 (czyli kopciuchy)

- 1 lipca 2028 r. – piece na węgiel lub drewno o klasie niższa niż 5.

województwo śląskie

- 1 stycznia 2022 r. piece bezklasowe eksploatowane dłużej niż 10 lat od daty wyprodukowania,

- 1 stycznia 2024 r. kotły bezklasowe używane od 5 do 10 lat od daty produkcji,

- 1 stycznia 2026 r. kotły bezklasowe używane do 5 lat od daty wyprodukowania,

- 1 stycznia 2028 r. piece na paliwa stałe o klasie niższej niż 5.

Województwo łódzkie

- 1 stycznia 2025 r. piece bezklasowe, niespełniających wymogów żadnej z norm (posiadacze pieców i kominków sprzed 2018 r. mają czas do 1 stycznia 2026 r. na zamontowanie wymaganych w uchwale filtrów),

- 1 stycznia 2028 r. wszystkie piece na paliwa stałe poniżej klasy 5. 

Województwo kujawsko-pomorskie

- 1 stycznia 2024 r. kominki i inne ogrzewacze pomieszczeń, które nie spełniają norm z uchwały antysmogowej,

- 1 stycznia 2028 r. piece o klasie niższa niż 5.

Województwo lubelskie

– 1 stycznia 2024 r. piece bezklasowe (kopciuchy) oraz kotły klasy 1. i 2. według normy PN-EN 303-5:2002. –

- 1 stycznia 2027 r. każdy piec węglowy klasy 3. i 4. 

Województwo lubuskie

- 1 stycznia 2024 r. w Zielonej Górze i Gorzowie Wielkopolskim piece na paliwa stałe o klasie niższej niż 5,

– 1 stycznia 2027 r. piece na paliwa stałe o klasie niższej niż 5 poza tymi miastami.

województwo opolskie

- 1 stycznia 2029 r. piece bezklasowe.

- 1 stycznia 2032 r. kotły klas 3. i 4.

województwo podkarpackie

- 1 stycznia 2024 r.  kotły bezklasowe eksploatowane od 5 do 10 lat od daty produkcji,

- 1 stycznia 2026 r. kotły bezklasowe eksploatowane do 5 lat od daty produkcji,

- 1 stycznia 2028 r. pieca na węgiel o klasie poniżej 5.

województwo pomorskie

– 1 stycznia 2024 r. w Sopocie zakaz ogrzewania węglem oraz drewnem,

-  1 września 2024 r. piece bezklasowe lub o klasie niższej niż 3,

- 1 września 2026 r., pieców o klasie 3. oraz 4.

Województwo świętokrzyskie

- 1 lipca 2024 r. piece o klasie 3. i 4.,

- 1 lipca 2026 r. kotły o klasie 5.

Województwo zachodniopomorskie

- 1 stycznia 2024 r.  piece bezklasowe, czyli kopciuchy niespełniające żadnych norm

- 1 stycznia 2028 r.  piece o klasie poniżej 5.