Fiskus będzie mógł sprawdzać podatnika w każdym czasie

Wszczęcie kontroli celno-skarbowej lub podatkowej jest uregulowanym procesem wymagającym spełnienia kilku przesłanek. Celem takich regulacji jest zapewnienie podatnikowi odpowiednich warunków oraz poinformowanie o nadchodzącej kontroli. Polski Ład przewiduje jednak instytucję quasi kontroli podatkowej „bez formalności”, jaką jest „nabycie sprawdzające”. Z projektu przepisów wynika, że nowym regulacjom będzie poświęcony cały nowy Rozdział 1b ustawy z dnia 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej.

Uregulowania zawarte w Polskim Ładzie dają podstawy do stwierdzenia, że po wejściu w życie przepisów dopuszczalna będzie kontrola praktycznie w każdym momencie, a podatnik może nawet nie wiedzieć, że kontrola właśnie się u niego odbywa. Takie przepisy są batem na nieuczciwych podatników, jednak w praktyce mogą okazać się również dużym problemem dla uczciwie prowadzących swoje biznesy. Prowokacje urzędników, jak choćby w medialnym przypadku dwóch urzędniczek, które namówiły mechanika samochodowego na wymianę żarówki bez paragonu, były do tej pory znacząco ograniczone i wiązały się z określonymi konsekwencjami (wówczas posadę stracił naczelnik urzędu skarbowego). Jednak po wejściu w życie Polskiego Ładu takie działania zyskają aprobatę.

Czym jest nabycie sprawdzające?

Nabycie sprawdzające jest zakupem towarów lub usług przez osobę zatrudnioną w jednostce organizacyjnej KAS w celu sprawdzenia, czy podatnik wywiązuje się z obowiązków wynikających z przepisów prawa w zakresie ewidencjonowania sprzedaży na kasie i wydawania paragonu nabywcy. Jest to zatem kontrola stanu zastanego i nie może dotyczyć innych okresów. Warto zaznaczyć, że nabycia sprawdzającego można dokonać na terytorium całej Polski.

Ponadto należy zaznaczyć, że ustawodawca przewidział, iż w zakresie nabycia sprawdzającego nie będą miały zastosowania przepisy Rozdziału 5 ustawy – Prawo przedsiębiorców, które poświęcone są ograniczeniom kontroli działalności gospodarczej. Rozdział ten zawiera katalog podstawowych praw przedsiębiorcy, wobec którego aparat państwa chce przeprowadzić kontrolę podatkową. Brak możliwości odniesienia się do ochrony przewidzianej w tym Rozdziale stanowi zerwanie z kompromisem pomiędzy Państwem a przedsiębiorcami i istotnie narusza ich interesy i prawa.

Oceniając sam cel instytucji, nie sposób oprzeć się wrażeniu, że jest to instrument pozbawiony większego znaczenia w walce z wyłudzeniami podatków. Zdecydowanie nie przyczyni się on do ograniczenia kluczowych z punktu widzenia budżetu państwa nadużyć – ograniczenia mafii VAT, nielegalnego obrotu paliwem czy karuzel podatkowych, a może stać się narzędziem nękania drobnych przedsiębiorców.

Przebieg nabycia sprawdzającego

Nabycia sprawdzającego może dokonać funkcjonariusz KAS posiadający legitymację służbową i stałe upoważnienie wydane przez naczelnika właściwego urzędu. Warto zwrócić uwagę, że upoważnienie powinno zawierać pewne określone elementy, takie jak data i miejsce wystawienia, oznaczenie organu, podstawę prawną, wskazanie sprzedającego oraz podpis osoby udzielającej upoważnienia. Brak któregokolwiek elementu oznacza, że upoważnienie powinno zostać uznane za nieważne, podobnie jak dokonane sprawdzenie. Upoważnienie podlega okazaniu na żądanie sprawdzanego. Jednak, co istotne, funkcjonariusz nie jest zobowiązany do okazania legitymacji przed rozpoczęciem kontroli. Może zatem wykonać prowokację i dopiero po fakcie się wylegitymować.

Po dokonaniu nabycia sprawdzającego kontroler ma obowiązek niezwłocznie okazać legitymację, poinformować o dokonaniu nabycia sprawdzającego oraz pouczyć sprawdzanego o jego prawach i obowiązkach. Ponadto w toku nabycia sprawdzający ma możliwość legitymowania osób kontrolowanych w zakresie niezbędnym do dokonania nabycia.

Co do zasady organy podatkowe po dokonaniu nabycia zwracają towary sprzedającemu wraz z paragonem fiskalnym, chyba że z uwagi na rodzaj i właściwości nie jest możliwa ponowna sprzedaż towaru. Wówczas za zgodą sprawdzanego towar może zostać pozostawiony w miejscu jego nabycia. Jedynie w przypadku, gdy przedmiot zakupu stanowi dowód popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, odstępuje się od jego zwrotu. Oznacza to, że funkcjonariusze dokonują zakupu w imieniu Skarbu Państwa, a następnie zwracają towary. W tym czasie inni klienci nie mogą tych towarów kupić, a sprzedawca obsługuje funkcjonariusza, który i tak dokona zwrotu towaru, czyli marnuje swój czas. Tymczasem funkcjonariusz dokona fikcyjnego zakupu, a wszelkie koszty związane z tym zakupem poniesie przedsiębiorca. Co ciekawe, przepisy Polskiego Ładu zobowiązują sprawdzanego do przyjęcia zwracanego towaru, paragonu fiskalnego i zwrotu otrzymanej za zwracany towar zapłaty. Zatem regulaminy w zakresie braku możliwości zwrotu po dokonaniu zakupu nie będą w praktyce funkcjonowały.

Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku usług. Co do zasady nie podlegają one zwrotowi, jeżeli zostały wykonane. W przypadku, gdy usługa nie zostanie wykonana, sprawdzający zobowiązany będzie do zwrotu zapłaty.

Dokumenty sporządzane z nabycia sprawdzającego

Z nabycia sprawdzającego sporządza się różne rodzaje dokumentów w zależności od dokonanych ustaleń. Jednym z dokumentów jest notatka, którą zasadniczo sporządza się w przypadku prawidłowego procesu sprzedaży towarów. W przypadku nieprawidłowości albo sprzedaży usług sporządza się protokół, który jest zdecydowanie bardziej formalnym dokumentem.

Autor: radca prawny Robert Nogacki

Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.