Zabezpieczenie dodatkowych zobowiązań podatkowych

Przedsiębiorca kupował puste faktury. Organ skarbowy ustanowił zabezpieczenie na majątku firmy z tytułu zobowiązań podatkowych wynikających z tych dokumentów. Dodatkowo „zajął” też majątek na poczet „karnych”, dodatkowych zobowiązań podatkowych wymierzonych przez organ. – To niedopuszczalne – orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach. - Przedmiotem decyzji o zabezpieczeniu nie może być bowiem dodatkowe zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w art. 112c ustawy o VAT (wyrok z 8 grudnia 2023 r., sygn. akt I SA/Gl 1051/23).

Zabezpieczenie wykonania zobowiązania i dodatkowe zobowiązanie podatkowe

Zgodnie z art. 33 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa, w przypadku gdy zachodzi uzasadniona obawa, że zobowiązanie podatkowe nie zostanie wykonane przez podatnika, w szczególności gdy trwale nie uiszcza on wymagalnych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym lub dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku, które mogą utrudnić lub udaremnić egzekucję, wykonanie tego zobowiązania organy skarbowe mogą zabezpieczyć na majątku podatnika. Natomiast stosownie do art. 112c ustawy o podatku od towarów i usług, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w rozliczeniach VAT podatnika, spowodowanych celowym działaniem podatnika lub jego kontrahenta, z wykorzystaniem nierzetelnych, nieodzwierciedlających rzeczywistych zdarzeń gospodarczych, faktur, organy mogą wymierzyć podatnikowi dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 100% naliczonego na tych fakturach podatku VAT.

Puste faktury

W październiku 2022 r. naczelnik jednego z urzędów celno-skarbowych określił spółce przybliżoną kwotę zobowiązania podatkowego w podatku od nieruchomości za dwa kwartały 2022 roku w wysokości ponad 370 tys. zł. Jednocześnie, na podstawie art. 112c ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT ustalił dodatkowe zobowiązanie podatkowe, podwajając zobowiązanie spółki o kolejne 370 tys. zł.

Przedsiębiorca nie zgadzał się z decyzjami organów obu instancji i skierował sprawę do sądu. WSA w Gliwicach przychylił się do ustaleń fiskusa, co do tego, że przedsiębiorca nabywał tzw. puste faktury, dokumentujące usługi, które w rzeczywistości nie zostały wykonane. W skutek tego zaniżył swoje zobowiązanie w podatku od towarów i usług we wskazanych kwartałach 2022 r.

Przesłanki ustanowienia zabezpieczenia

Sąd zgodził się również, że organy miały uzasadnione motywy ustanowienia zabezpieczenia na majątku przedsiębiorcy. Dokonując takiego zabezpieczenia organy muszą wykazać okoliczności, które rodzą obawy o wykonanie ciążącego na podatniku zobowiązania. Chodzi o takie działania podatnika, które wpływają na jego stan majątkowy w kontekście przewidywanych zobowiązań i możliwości przeprowadzenia skutecznej egzekucji z jego majątku. Uzasadniona obawa niewykonania zobowiązania występuje na przykład w razie trudnej sytuacji finansowej zobowiązanego. Wystarczy samo ustalenie, że z uwagi na trudną sytuację, nawet jeśli zobowiązany dołożyłby maksimum dobrej woli, to i tak nie będzie w stanie uregulować ciążących na nim zobowiązań.

Sąd dodał również, że w orzecznictwie przyjmuje się, iż przesłanką do ustanowienia zabezpieczenia jest nierzetelność prowadzonej przez przedsiębiorcę ewidencji podatkowej oraz dopuszczanie się przez niego oszustw podatkowych, na przykład w zakresie zwrotu VAT. Dlaczego? Skoro przedsiębiorca dopuszcza się łamania prawa podatkowego i podejmuje działania mające na celu unikanie płacenia podatków, to można przypuszczać, że wymierzonego mu zobowiązania podatkowego też nie będzie chciał spełnić.

Organy nie mogą zabezpieczać wykonania dodatkowych zobowiązań podatkowych

W przedmiotowej sprawie przedsiębiorca dokonał zakupów na kwotę blisko 560 tys. zł od trzech kontrahentów, podczas gdy żaden z nich nie wykazał w swojej ewidencji sprzedaży o takiej wartości na rzecz tego przedsiębiorcy. Inny kontrahent wykazał sprzedaż na rzecz spółki w kwocie 103 tys. zł, choć w okresie poddanym badaniu dokonał zakupów jedynie na kwotę 3,5 tys. zł. Jednocześnie spółka nie wyjaśniła, jakie konkretnie usługi dla niej wykonał. Wreszcie, słusznie organy jako powód konieczności ustanowienia zabezpieczenia na majątku przedsiębiorcy wskazały okoliczność, że istnieje obawa, iż nie spłaci on należności w wysokości ponad 370 tys. zł (należność główna), skoro wykazał on za 2021 rok dochód w wysokości tylko niespełna 30 tys. zł. Nie ustalono również posiadania przez niego żadnych środków trwałych ani innych aktywów.

Sąd uchylił jednak zaskarżoną przez spółkę decyzję w części dotyczącej „zajęcia” jej majątku tytułem zabezpieczenia wykonania dodatkowego, „karnego” zobowiązania podatkowego (również 370 tys. zł). WSA w Gliwicach przywołał uchwałę Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 maja 2023 r., z której jasno wynika, że przedmiotem decyzji o zabezpieczeniu na podstawie w art. 33 Ordynacji podatkowej nie może być dodatkowe zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w art. 112c ustawy o VAT (sygn. akt I FPS 1/23).

Podatnicy muszą uważać, bo fiskus lubi rozumieć prawo po swojemu

Dodatkowe zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w art. 112c ustawy o podatku od towarów i usług, jest w rzeczywistości sankcją administracyjną, karą pieniężną, która nie może być uznana za zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w art. 33 Ordynacji podatkowej. Są to dwie różne instytucje prawne. Taką konkluzję wyprowadził Naczelny Sąd Administracyjny (I FPS 1/23) w oparciu o ustalenia NSA (uchwała z 16 listopada 2009 r., sygn. akt I FPS 2/09), Trybunału Konstytucyjnego (wyrok z 29 kwietnia 1998 r., sygn. akt K 17/97, z 30 listopada 2004 r., sygn. akt SK 31/049, oraz z 4 września 2007 r., sygn. akt P 43/06) oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wyrok z dnia 15 kwietnia 2021 r., w sprawie C – 935/190). Dlatego też nie może ono podlegać zabezpieczeniu na mocy art. 33 O.p.

Jak widać, pomimo takiej wykładni przepisów dokonanej przez najwyższe sądy i trybunały, urzędnicy skarbowi często rozumieją je inaczej. A ma to bardzo poważne konsekwencje i doniosłe znaczenie dla podatników. Zajęcie majątku przedsiębiorcy, nieruchomości, środków transportu czy rachunków bankowych na poczet wykonania wymierzonych mu zobowiązań podatkowych i tak w istotny sposób wpływa na zdolność do dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa (niejednokrotnie przesądzało o jego dalszym bycie). Szans przedsiębiorcy na spłatę zobowiązań z pewnością nie zwiększy ustanawianie nieuprawnionych zajęć, odbierających w jeszcze szerszym zakresie możliwość dysponowania potrzebnym mu w prowadzeniu działalności gospodarczej majątkiem.

Autor: Robert Nogacki, radca prawny, partner zarządzający, Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w doradztwie prawnym, podatkowym oraz strategicznym dla przedsiębiorców