Zasady ustalania podstawy opodatkowania konsorcjum

Przedsiębiorcy zawiązali konsorcjum i na realizację wspólnego projektu pozyskali dofinansowanie z funduszy unijnych. Bezpłatnie przekazując efekty swojej pracy partnerom w konsorcjum oraz szkołom byli przekonani, że ich działalność nie będzie podlegać opodatkowaniu VAT. Fiskus stwierdził, że są w błędzie, bo skoro otrzymują dotację, to otrzymują wynagrodzenie. Jednak po ich stronie stanął Naczelny Sąd Administracyjny. Zgodnie z jego orzecznictwem, przy ustalaniu przedmiotu opodatkowania świadczeń o złożonym charakterze, należy mieć wzgląd na jego podstawowy cel, a nie wyodrębniać służące realizacji celu poszczególne czynności.

Konsorcja celowe w branży informatycznej

Jeden z instytutów, będący czynnym podatnikiem VAT, realizuje projekty badawczo-naukowe, głównie informatyczne, dla środowisk naukowych – samodzielnie lub w grupie dedykowanych, celowych konsorcjów. Część usług w zakresie udostępniania zasobów i aplikacji świadczy odpłatnie, opodatkowując je podatkiem od towarów i usług, i w tym zakresie wykonuje działalność gospodarczą.

Realizacja projektu przy wsparciu funduszy unijnych

Przystępując do kolejnego projektu instytut zawiązał konsorcjum z uniwersytetem i ośrodkiem doskonalenia zawodowego. Konsorcjum postanowiło zrealizować projekt w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014-2020. W umowie o kooperacji ustalono, że wszelkie przyszłe utwory stworzone i nabyte przez partnerów w ramach realizacji wspólnego projektu zostaną udostępnione ośrodkowi doskonalenia jako partnerowi wiodącemu, wraz z prawem do pełnego i nieograniczonego ich wykorzystania. Autorskie prawa majątkowe będą na niego przenoszone w ramach unijnego dofinansowania (jako zwrot kosztów nabycia lub wytworzenia utworu), albo nieodpłatnie. W odrębnej umowie strony doprecyzowały na jakich zasadach partner wiodący będzie mógł sam dokonywać dalszego przeniesienia praw autorskich do utworów, w tym udzielać na nie sublicencji pozostałym partnerom.

Dofinansowanie kosztów realizacji

Środki finansowe otrzymane przez instytut w ramach konsorcjum od partnera wiodącego stanowią dofinansowanie kosztów ponoszonych przez instytut wyłącznie w związku z realizacją projektu, w ramach powierzonych mu w umowie partnerskiej zadań – wytworzenia lub nabycia utworów. Jak wskazały strony, środki te nie stanowią wynagrodzenia. Zestawy edukacyjne nabyte przez instytut podczas realizacji projektu będą przekazywane szkołom nieodpłatnie. Otrzymane przez instytut środki stanowią tylko dofinansowanie, stąd on sam zobligowany jest do wniesienia wkładu własnego na pokrycie części wydatków niezbędnych do realizacji wspólnego przedsięwzięcia. Instytut zadeklarował jednocześnie, że nie będzie wykorzystywał stworzonych w ramach konsorcjum utworów do celów komercyjnych.

Pytanie do fiskusa o opodatkowanie VAT

Instytut zwrócił się do organu podatkowego o potwierdzenie, że ani kwota otrzymanego dofinansowania, ani przeniesienie autorskich praw majątkowych, jak i bezpłatne przekazanie szkołom prawa własności do sprzętu, nie będą podlegać opodatkowaniu VAT.

Partnerzy w konsorcjum to odrębni przedsiębiorcy i podatnicy VAT

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej uznał, że zawiązanemu konsorcjum nie można przyznać statusu podatnika VAT, stąd na płaszczyźnie rozliczeń tego podatku czynności dokonywanych w jego ramach między partnerami nie można oceniać jako wewnętrznych rozliczeń konsorcjum. Działające w nim podmioty nazwał przedsiębiorcami, których należy uznać za odrębnych podatników podatku od towarów i usług. W konsekwencji przenosząc prawa autorskie wytworzonych w ramach konsorcjum utworów z jednego przedsiębiorcy na drugiego, jak i przekazując wytworzone czy nabyte zestawy edukacyjne szkołom, działają jak podatnicy VAT.

Organ stwierdził, że w ramach realizacji wspólnego projektu konkretne dostawy towarów i świadczenie usług przedsiębiorców dokonywane są w zamian za odpowiednie wynagrodzenie. Środki, które instytut otrzymuje od partnera wiodącego, które ten pozyskuje od instytucji finansowej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego są więc jego wynagrodzeniem za dostawy sprzętu do szkół, a także za usługi przeniesienia praw majątkowych do wytworzonych utworów na rzecz partnera wiodącego. Dlatego też organ stwierdził, że kwota dofinansowania będzie stanowić podstawę opodatkowania podatkiem od towarów i usług. Opodatkowaniu VAT będą podlegać również przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworów uzyskanych przy realizacji wspólnego projektu oraz przekazanie zestawów edukacyjnych szkołom.

Odmienne rozstrzygnięcia sądów w różnych instancjach

Przedsiębiorca (instytut) zaskarżył takie rozstrzygniecie organu. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w grudniu 2017 r. (sygn. akt I SA/Po 850/17) podzielił ocenę Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej. Uznał, że w ramach wspomnianego konsorcjum przedsiębiorca zawiera z pozostałymi partnerami umowę o świadczenie usług na rzecz osoby trzeciej, czyli szkoły, która jest ich ostatecznym odbiorcą.

Instytut wniósł do NSA skargę kasacyjną – skutecznie. W lutym 2022 r. (sygn. akt I FSK 904/18) NSA uchylił zaskarżony wyrok w całości uznając, że sąd I instancji powinien uwzględnić przy wydawaniu ponownego rozstrzygnięcia aktualny głos orzecznictwa w zakresie skutków podatkowo-prawnych w podatku od towarów i usług umowy konsorcjum, a także obowiązujące reguły opodatkowania VAT dotacji.

VAT podlegają tylko odpłatne dostawy towarów i usług

WSA w Poznaniu, będąc związanym wskazaniami sądu wyższej instancji przyznał, że analizując sprawę ponownie, stwierdził, że nieodpłatne przekazywanie szkołom przez przedsiębiorcę prawa własności do sprzętu nie wypełnia przesłanki wskazanej art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT. Przepis ten stanowi, że opodatkowaniu VAT podlegają odpłatne dostawy i odpłatne świadczenia usług. W ramach dostaw dokonywanych przez przedsiębiorcę, między nim a szkołą nie istnieje również stosunek prawny polegający na wymianie świadczeń wzajemnych.

Przeniesienie praw majątkowych w ramach dofinansowania nie powiększa podstawy opodatkowania

Także przeniesienie praw autorskich na partnera konsorcjum nie stanowi świadczenia odpłatnego, bo następuje w ramach kwoty zewnętrznego dofinansowania. Tu również brak jest skorelowanego z tym przeniesieniem jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego. Dodatkowo kwota dotacji nie podlega zaliczeniu do podstawy opodatkowania. Z tego powodu przeniesienie praw majątkowych w jej ramach również nie może stanowić świadczenia odpłatnego.

Dofinansowanie musi mieć konkretny związek z czynnością opodatkowaną

Analizując przepis art. 29a ust. 1 ustawy o VAT oraz art. 73 unijnej dyrektywy 112 ws. podatku od wartości dodanej, sąd stwierdził, że do podstawy opodatkowania VAT mogą być zaliczane tylko te dotacje i inne podobne dopłaty, które mają bezpośredni wpływ na cenę towaru lub usługi. Jednocześnie dodał, że z orzecznictwa NSA wynika, iż samo ustalenie wpływu dofinansowania na ostateczną cenę nie może decydować o wciągnięciu go w podstawę opodatkowania VAT. Trzeba bowiem wykazać, że dofinansowanie udzielane jest w celu sfinansowania konkretnego działania opodatkowanego, np. dostawy lub świadczenia, że w sposób policzalny związane jest z jego ceną.

WSA w Poznaniu 18 sierpnia 2022 r. uchylił interpretację organu podatkowego orzekając, że w niniejszej sprawie nie można powiązać dofinansowania z konkretnie oznaczoną dostawą lub usługą dokonaną przez przedsiębiorcę. Ma ono charakter ogólny i jest udzielane w ramach realizacji projektu jako całości. Dotyczy to zarówno dostaw dokonywanych przez instytut na rzecz szkół, jak i przenoszenia przez niego autorskich praw majątkowych do utworów na jednego z partnerów konsorcjum (sygn. akt I SA/Po 353/22).

Podsumowanie

W najnowszym orzecznictwie NSA ugruntował się pogląd, że unijne dofinansowania, których nie można powiązać z konkretnymi czynnościami opodatkowanymi VAT nie zwiększają obrotu (wyroki: z 24 czerwca 2021 r., I FSK 764/21; z 7 października 2021 r., I FSK 217/21; z 30 listopada 2021 r., I FSK 1122/18, z 1 lutego 2022 r., I FSK 626/19). Zatem nie można ich wliczać do podstawy opodatkowania VAT. Organy podatkowe, a także sądy administracyjne, powinny przy ocenia skutków prawno-podatkowych działań gospodarczych podejmowanych przez przedsiębiorców mieć wzgląd na ten aktualny głos orzecznictwa NSA. Co zresztą w niniejszej sprawie NSA wprost zasugerował poznańskiemu sądowi.

Autor: Robert Nogacki partner zarządzający, Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizująca się w doradztwie prawnym, podatkowym oraz strategicznym dla przedsiębiorców