Równość stron kontraktu a ITPOK

W Polsce trwa złoty okres dla instalacji termicznego przekształcania odpadów. W samym 2023 złożono 39 wniosków o dofinansowanie budowy tych projektów. Jednocześnie wiele dzisiejszych kontraktów jest realizowanych w sposób, który prowadzi nie tylko do opóźnień, ale też przekroczenia budżetu nawet o 200%. Aby zminimalizować ryzyko takich sytuacji, warto wspierać równość stron pomiędzy stronami umowy.

Polska inwestuje w instalacje TPOK
W 2020 roku w Polsce istniało 8 instalacji do termicznego przekształcania odpadów, w 2021 roku 12, a w minionym roku do NFOŚiGW złożono wnioski o dofinansowanie budowy kolejnych 39. Widać również rosnące zapotrzebowanie na tego typu obiekty w Europie. Mimo rosnących wymagań dotyczących recyklingu i odzyskiwania surowców z odpadów, jednocześnie rośnie liczba wytwarzanych w Europie odpadów. Dlatego właśnie ITPOK cieszą się szczególnym zainteresowaniem w Polsce. Dla wielu gmin, które chcą inwestować  tego typu projekty jest to również okazja do dywersyfikacji źródeł energii i zmniejszenie kosztów gospodarowania odpadami i wytwarzania energii jednocześnie.

Skąd biorą się przekroczenia budżetów?

Widać, że wiele inwestycji budowalnych, szczególnie dotyczących zamówień publicznych, nie posiada odpowiednio przygotowanej dokumentacji projektowej. W procesie przygotowania przetargów zamawiający odbierają zleconą dokumentacje projektową często bez jakiejkolwiek kontroli, bez udziału specjalistów posiadających wiedzę w tym zakresie i pozwalających na krytyczną ocenę dostarczonych opracowań. Z kolei w wyniku takich działań powstają poważne błędy, które można stwierdzić dopiero w czasie wykonywania inwestycji, a te błędy wymuszają konieczność wykonania prac nieujętych w podstawowym zamówieniu, takich jak konieczności wykonania dodatkowego odwodnienia terenu, modyfikacji planów samej instalacji aby spełnić stawiane przez zamawiającego warunki jakościowe. To skutkuje zwykle niedoszacowanymi kosztami, w wyniku których większość inwestycji znacznie przekracza założony budżet początkowy, a w większości przypadków skutkuje opóźnieniami w terminowej realizacji inwestycji.

Warunki Kontraktowe FIDIC w teorii…

 Aby minimalizować takie sytuacje powstały Warunki Kontraktowe FIDIC przygotowane przez Międzynarodową Federację Inżynierów Konsultantów. Dokument jest efektem prac i wieloletnich doświadczeń specjalistów, obejmują zbiór praw i obowiązków każdej ze stron kontraktu. Jego celem jest ułatwienie prac nad realizacją dla zaangażowanego w inwestycję zespołu przy jednoczesnym utrzymaniu równowagi pomiędzy wymaganiami i interesami wszystkich stron kontraktu, a także, co istotne, sprawiedliwy podział ryzyka, zagrożeń i odpowiedzialności. Warto podkreślić, że Warunki Kontraktowe FIDIC pozostają w zgodności z ustawą Prawo zamówień publicznych i Prawem budowlanym. O tym, jak uznany jest to dokument może świadczyć fakt, że są one stosowane do kontraktów współfinansowanych przez Bank Światowy, oraz inne agendy ONZ.

…i  w praktyce

Jednak praktyka rynku pokazuje, że tego rodzaju inwestycje i równowaga pomiędzy wykonawcą a inwestorem są często zaburzone. Wymagania umowne stawiane przez inwestora i sposób ich konstruowania jest często bardzo niekorzystny dla wykonawcy, wymagania są obwarowane dużymi karami i przenoszące znaczną cześć ryzyka na wykonawcę. Dodatkowym aspektem związanym z terminem wykonania umowy są znaczące kary finansowe za niedotrzymanie terminów pośrednich, które ostatecznie nie muszą wpływać na terminowość realizacji całej inwestycji. Stawia to wykonawców w bardzo niekorzystnej sytuacji.

Wynika to z dużej ingerencji zamawiającego w modelowe zapisy Warunków Kontraktowych. Praktyka ta polega głównie na wykreślaniu większości zapisów kontraktowych „korzystnych” dla wykonawcy robót, takich jak np. możliwość przedłużenia czasu na ukończenie, czy możliwość korekty ceny, co w ostatnich latach w sytuacji nieprzewidzianego wzrostu cen materiałów i kosztów pracy, dla wielu firm wykonawczych okazało się przeszkodą nie do pokonania.

Warto również rozważyć wprowadzenie i stosowanie w praktyce komisji rozjemczej, której działanie jest w warunkach FIDIC określone, a która to powinna uprościć i „wyrównać” relację pomiędzy stronami inwestycji. Przecież zarówno zamawiającemu jak i wykonawcy zależy na wykonaniu dobrej instalacji w budżecie i w terminie. Ich współdziałanie powinno być oczywiste.

Marcin Wróblewski - Prezes Zarządu exito Broker