Mówi: | prof. dr hab. Marcin Nowotny, Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie prof. dr hab. Andrzej Dziembowski, Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie |
Niewystarczające finansowanie polskiej nauki. Badacze rezygnują albo wyjeżdżają za granicę
W Polsce wzrost pensji w nauce nie postępuje w tym samym tempie, co wzrost pensji w gospodarce ogółem. To budzi frustrację zarówno wśród młodych badaczy na początku kariery, jak i naukowców z wieloletnim dorobkiem. Dyskusja o urealnieniu wysokości stawek stypendiów i wynagrodzeń dla naukowców utknęła w martwym punkcie, a wobec ogromnych problemów z uzyskaniem grantów w konkursach Narodowego Centrum Nauki coraz więcej badaczy decyduje się zrezygnować z pracy w nauce albo wyjechać i realizować swoje badania za granicą.
– Przez pierwszych kilka lat istnienia Narodowego Centrum Nauki, które zaczęło działalność w 2011 roku, Polska była postrzegana jako kraj atrakcyjny ze względu na to, że istnieje tu profesjonalna, niezależna i transparentna agencja grantowa, która przyznaje znaczące środki w drodze konkursowej. W tej chwili ten trend się odwraca, ponieważ tak trudno jest zdobyć grant w NCN, że nawet bardzo dobre projekty odpadają z tych konkursów, przez co postrzeganie uprawiania nauki w Polsce po prostu się pogarsza – mówi agencji Newseria Biznes prof. dr hab. Marcin Nowotny, biolog molekularny z Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie.
Narodowe Centrum Nauki odgrywa kluczową rolę w rozwoju nauki w Polsce, jest jedną z najważniejszych w kraju instytucji finansujących badania podstawowe (granty). Regularnie ogłasza konkursy na projekty badawcze, stypendia doktorskie i staże podoktorskie, a w ofercie NCN znajdują się konkursy adresowane do naukowców na każdym etapie kariery, niezależnie od wieku i stażu. Dzięki projektom realizowanym przy wsparciu centrum wybitni polscy badacze wrócili z zagranicy, a naukowcy z innych krajów wybrali Polskę jako kraj, w którym prowadzą swoje badania. Tworzą się międzynarodowe grupy badawcze, w których polskie zespoły współpracują z najlepszymi naukowcami z całego świata. Jak podaje MNiSW, łącznie w latach 2011–2023 Narodowe Centrum Nauki sfinansowało ponad 29,5 tys. projektów na łączną kwotę blisko 15,7 mld zł, a laureatami konkursów NCN jest 21 tys. naukowców.
W latach 2018–2023 budżet NCN był jednak praktycznie zamrożony. Przez tych sześć lat dotacja celowa na finansowanie badań naukowych wzrosła o zaledwie kilkanaście procent – z 1,226 mld do 1,392 mld zł. Z powodu tak niskiego budżetu NCN nie było w stanie sfinansować wielu bardzo dobrych projektów – w 2023 roku finansowanie na realizację swoich naukowych planów otrzymało zaledwie 11 proc. naukowców starających się o grant w NCN. Na początku tego roku minister nauki Dariusz Wieczorek podjął decyzję o zwiększeniu tegorocznego budżetu NCN o 200 mln zł. Dzięki tej decyzji centrum mogło dodatkowo sfinansować 584 projekty, które – choć zostały bardzo wysoko ocenione przez ekspertów – znalazły się wcześniej na listach rezerwowych. Potrzeby wciąż są jednak dużo większe.
– NCN to najważniejsza agencja finansująca badania podstawowe, a to właśnie badania podstawowe pozwalają na dokonywanie odkryć takich jak te, które zaowocowały niedawno Nagrodą Nobla. Dzięki temu powstają innowacje, dzięki temu możemy wdrażać nowe metody, nowe terapie. Natomiast w tej chwili finansowanie NCN jest wciąż stanowczo za małe. Tak zwany procent sukcesu wynosi nieco ponad 10 proc., a to jest bardzo mało i nawet bardzo dobre projekty dziś nie są finansowane. Brakuje pieniędzy na granty, choć mamy coraz więcej badaczy, którzy mają potencjał do prowadzenia badań bardzo ciekawych, na światowym poziomie – mówi prof. dr hab. Andrzej Dziembowski, biolog RNA z Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie.
Na początku lipca br. Rada NCN zaapelowała do ministra nauki o zwiększenie finansowania NCN o 300 mln zł w 2025 roku i stabilny, długofalowy wzrost nakładów w kolejnych latach. Jak wskazano, dodatkowe środki pozwoliłyby m.in. na podniesienie współczynnika sukcesu w konkursach NCN do ok. 20 proc. i powrót do dyskusji o urealnieniu wysokości stawek stypendiów i wynagrodzeń dla naukowców. Z kolei wobec braku finansowania władze agencji mogą być zmuszone rozważyć zawieszenie niektórych konkursów (MINIATURA, SONATINA) bądź ograniczenie ich liczby (OPUS, MAESTRO).
– Sam proces aplikowania o grant w Narodowym Centrum Nauki nie jest bardzo skomplikowany. Potrzebny jest dobry pomysł badawczy, który następnie jest oceniany przez międzynarodowych ekspertów, oraz dorobek naukowy. Natomiast problem polega na tym, że tylko niewielki procent tych dobrych projektów może być sfinansowany, przez co cały ten proces staje się trochę przypadkowy, bardzo wiele świetnych projektów odchodzi z tych konkursów bez finansowania. To jest szczególnie frustrujące dla młodych badaczy, którzy zaczynają swoją karierę, dla których to jest pierwszy grant i szansa na stworzenie własnego zespołu badawczego, rozwinięcie kariery w Polsce – mówi prof. Marcin Nowotny.
Apel o zwiększenie finansowania NCN pod koniec września poparło grono 45 laureatów prestiżowych grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC), którzy napisali w tej sprawie list do premiera i ministra nauki. Powstała też petycja online, którą w ciągu tygodnia podpisało już blisko 4,1 tys. osób. Granty ERC finansują przełomowe badania w Europie. Wśród nich najbardziej prestiżowe są ERC Advanced Grants, a w tegorocznym rozdaniu trzy z nich – na 255 łącznie przyznanych – przypadły naukowcom z Polski. W praktyce oznacza to, że polska nauka, reprezentująca szóstą gospodarkę EU, zgarnęła nieco ponad 1 proc. grantów ERC Advanced. Jednak badacze i badaczki podkreślają, że – wobec niewystarczającego finansowania – wkrótce nawet ten skromny 1 proc. może być równie nieosiągalny, co Nagroda Nobla.
– Grantów ERC jest w Polsce bardzo niewiele, znacznie mniej, niż byśmy chcieli. Inne kraje zdobywają ich tysiące, my mamy ich kilkadziesiąt – wskazuje biolog molekularny z Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie.
– Bez stabilnego finansowania w kraju na pewno dużo trudniej aplikować o finansowanie europejskie, które jest dużo bardziej konkurencyjne, dużo trudniejsze do uzyskania. Poza tym bez dobrego finansowania w kraju badacze nie będą chcieli tu wracać. W tym roku w tzw. ERC Starting Grant, czyli najbardziej prestiżowych grantach dla młodych badaczy, finansowanie uzyskało 10 Polaków i tylko dwójka z nich chce prowadzić badania w Polsce. To jest bardzo niepokojące – dodaje prof. Andrzej Dziembowski.
Naukowcy podkreślają, że niewystarczające finansowanie obniża konkurencyjność polskiej nauki i powoduje odpływ talentów za granicę. Zwłaszcza że w Polsce wzrost pensji w nauce nie postępuje w tym samym tempie, co ogólny wzrost pensji w gospodarce. To rodzi frustrację zarówno wśród młodych badaczy na początku kariery, jak i naukowców z uznanym, wieloletnim dorobkiem.
– W moim otoczeniu obserwuję takie zjawisko, że tracimy bardzo wiele talentów, osób, które po prostu decydują, że nie mogą poświęcić się nauce przy tych warunkach finansowych. Zwiększenie budżetu Narodowego Centrum Nauki pozwoliłoby zwiększyć uposażenia młodych naukowców i zatrzymać ten odpływ talentów – mówi dr hab. Marcin Nowotny.
Rada Narodowego Centrum Nauki w lipcowej uchwale podkreśliła, że „NCN to tlen dla polskiej nauki”, a zwiększenie finansowania w badania naukowe jest kluczowe dla wzmocnienia pozycji Polski na arenie międzynarodowej oraz dalszego rozwoju technologicznego, gospodarczego i społecznego kraju.
– Musimy mieć swoje technologie, swoich ekspertów w kluczowych dyscyplinach naukowych, swoje ośrodki badawcze, to jest element naszej suwerenności. A odpływ talentów, odpływ naukowców jest egzystencjalnym zagrożeniem dla każdego kraju. To, że młodzi ludzie z powodów ekonomicznych wyjeżdżają za granicę albo odchodzą z nauki, to jest ogromna strata. Tym bardziej że Polska jest krajem o ogromnym potencjale talentów. Jeżeli spojrzymy na liczbę laureatów międzynarodowych olimpiad studenckich, np. w informatyce, czy wyniki naszych uczniów w teście PISA, który bada zdolności akademickie uczniów, to widać, że Polska jest krajem talentów. I nie możemy tych talentów marnować, a niestety brak finansowania badań naukowych to dokładnie oznacza – podkreśla naukowiec.
– Wydaje się, że Polska jest w tej chwili trochę na rozdrożu. Możliwości rozwoju wynikające po prostu z niskich pensji, z tego, że produkujemy stosunkowo proste rzeczy, już się wyczerpują. Bez postępu technologicznego, bez ludzi na wysokim poziomie znajomości pewnych procesów nie ma szans na dalszy, długofalowy rozwój ekonomiczny naszego kraju – dodaje prof. Andrzej Dziembowski.
Pod koniec września br. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy budżetowej na 2025 rok, zgodnie z którą finansowanie zadań Narodowego Centrum Nauki zostało zwiększone o 50 mln zł w stosunku do pierwotnych założeń. Finalnie będzie to w sumie blisko 1,7 mld zł. To jednak wciąż znacznie mniej niż dodatkowe 300 mln zł, o które apeluje od kilku miesięcy środowisko naukowe.
Czytaj także
- 2025-05-27: Po debacie prezydenckiej wzrosło zainteresowanie woreczkami nikotynowymi. Niesłusznie mylone są z nielegalnymi w Polsce snusami
- 2025-05-23: Gminne komisje szacują już straty w uprawach spowodowane przez majowe przymrozki. Najbardziej poszkodowani są sadownicy
- 2025-05-28: UE przywraca ograniczenia handlowe z Ukrainą. Trwają negocjacje ws. długoterminowych ram
- 2025-05-28: Więcej mieszkań może powstawać na gruntach Skarbu Państwa. Trwa zagospodarowywanie 800 ha
- 2025-05-21: Finansowanie Europejskiego Banku Inwestycyjnego wspiera rozwój OZE czy infrastruktury drogowej. Wśród nowych priorytetów bezpieczeństwo i obronność
- 2025-05-15: Z UE na pomoc Ukrainie trafiło 148 mld euro. Potrzebne jest dalsze wsparcie, także w kontekście wypracowania sprawiedliwego pokoju
- 2025-05-07: Rynek saszetek nikotynowych w Polsce będzie uregulowany. Osoby nieletnie nie będą mogły ich kupić
- 2025-05-07: PE pracuje nad zmianą rozliczania redukcji emisji CO2 dla nowych aut. Producenci mogą uniknąć wysokich kar
- 2025-05-05: Konkurs NCBR i Orlenu ma wesprzeć najciekawsze rozwiązania dla przemysłu rafineryjno-petrochemicznego. Na ich rozwój trafi blisko 200 mln zł
- 2025-04-25: Piwo bezalkoholowe stanowi już 6,5 proc. sprzedaży browarów. Konsumenci świadomie ograniczają spożycie alkoholu
Kalendarium
Więcej ważnych informacji
Jedynka Newserii

Jedynka Newserii

Handel

UE przywraca ograniczenia handlowe z Ukrainą. Trwają negocjacje ws. długoterminowych ram
5 czerwca wygaśnie obecny system wolnego handlu między Ukrainą a Unią Europejską. Wrócą kontyngenty taryfowe i cła na część produktów rolnych. Do czasu zawarcia nowego, długoterminowego porozumienia handlowego ma obowiązywać tymczasowy mechanizm przejściowy: 7/12 rocznych kontyngentów taryfowych. – To będą trudne negocjacje, bo to też jest etap przygotowania całego procesu przyszłej integracji Ukrainy z Unią Europejską – ocenia minister rolnictwa dr Czesław Siekierski.
Finanse
Więcej mieszkań może powstawać na gruntach Skarbu Państwa. Trwa zagospodarowywanie 800 ha

Szacuje się, że w Polsce wciąż brakuje 1,5–2 mln mieszkań, mimo oddawanych przez dekady inwestycji deweloperskich i kilku programów wsparcia dla młodych na pierwsze mieszkanie. W tym kontekście wiele mówi się o konieczności przyspieszenia rozwoju społecznego budownictwa czynszowego, ale do tego potrzebne są grunty. Na ten cel przeznaczono 800 ha gruntów Skarbu Państwa, które znajdują się w Krajowym Zasobie Nieruchomości i które są zagospodarowywane wspólnie z samorządami. Ta pula gruntów nadających się pod budownictwo mieszkaniowe może być nawet trzykrotnie większa.
Farmacja
Innowacyjne leki zmieniają oblicze rzadkich chorób neurologicznych uznawanych dotychczas za nieuleczalne. Tak jest w przypadku rdzeniowego zaniku mięśni

Jeszcze kilka lat temu rokowania w SMA były niekorzystne. Zmieniło je uruchomienie w styczniu 2019 roku modelowego programu lekowego B.102, w którym pacjenci otrzymali pierwszą na świecie terapię – nusinersen. Kolejnym krokiem milowym w walce z chorobą było uruchomienie badań przesiewowych noworodków w kierunku SMA, dzięki którym dzieci otrzymują leczenie, zanim wystąpią pierwsze objawy choroby. We wrześniu 2023 roku udostępnione zostały dwie kolejne terapie zarejestrowane w Europie, co mogło sugerować, że wachlarz możliwości terapeutycznych w Polsce został wyczerpany. Tymczasem Ministerstwo Zdrowia poszło o krok dalej – w kwietniu ubiegłego roku podjęto decyzję o kontynuacji leczenia kobiet z SMA w czasie ciąży pierwszym zarejestrowanym terapeutykiem.
Partner serwisu
Szkolenia

Akademia Newserii
Akademia Newserii to projekt, w ramach którego najlepsi polscy dziennikarze biznesowi, giełdowi oraz lifestylowi, a także szkoleniowcy z wieloletnim doświadczeniem dzielą się swoją wiedzą nt. pracy z mediami.