Przeniesienie własności nieruchomości w zamian za zaległości podatkowe

Podatnicy posiadający zaległości podatkowe zastanawiają się, jak je uregulować, przy czym nie zawsze mają wystarczające środki finansowe, aby to zrobić. Jedną z form wygaśnięcia zobowiązania podatkowego przewidzianą w art. 66 Ordynacji podatkowej jest przeniesienie własności rzeczy oraz praw majątkowych na rzecz Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego. Prosty przepis budzi jednak liczne problemy interpretacyjne i jest przedmiotem sporów podatników z fiskusem.

Wyrok TSUE

Na wstępie rozważań warto odnieść się do wyroku TSUE z dnia 11 maja 2017 r. w sprawie Ministra Finansów przeciwko Posnania Investment SA – C-36/16. W wyroku tym TSUE wskazuje, że przeniesienie własności nieruchomości przez podatnika podatku VAT na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiatu, województwa) nie stanowi odpłatnej dostawy towarów podlegającej podatkowi od wartości dodanej.

W wyroku TSUE odniósł się do definicji podatku jako pieniężnej daniny pobieranej przez władzę publiczną. Co do zasady podatek powinien być w ocenie TSUE przeznaczony na usługi użyteczności publicznej, przy czym świadczenie to nie rodzi po stronie Skarbu Państwa żadnych zobowiązań. Sama zapłata podatku (zobowiązania podatkowego) powoduje wygaśnięcie tej zaległości. Innymi słowy, TSUE podsumował, że płatność za zobowiązania podatkowe nie może stanowić dostawy towarów ani świadczenia usług w rozumieniu ustawy o VAT.

Wyrok ten jest bardzo istotny i stanowi wytyczne, szczególnie dla sądów administracyjnych, jak rozstrzygać podobne spory.

Dostawa towarów a przeniesienie prawa własności nieruchomości

W powyższym wyroku TSUE przeanalizował także kwestię dostawy towarów w rozumieniu ustawy o VAT w kontekście przeniesienia własności nieruchomości. Zwrócił uwagę, że w pierwszej kolejności musi wystąpić przeniesienie własności, do czego w niniejszej sprawie doszło. Drugi warunek to posiadanie przez sprzedawcę statusu podatnika VAT czynnego i bez wątpienia w niniejszej sprawie spółka posiadała taki status. Podsumowując, spełnienie dwóch powyższych przesłanek nie budziło w sprawie żadnych wątpliwości.

Kolejna przesłanka to miejsce dostawy towarów, którym co do zasady powinna być Polska. W niniejszej sprawie nieruchomość znajdowała się na terytorium Polski. Zatem przesłankę miejsca opodatkowania transakcji należało uznać za spełnioną.

Ostatnia kwestia dotyczyła odpłatnego charakteru transakcji przeniesienia własności nieruchomości na podmiot publiczny. TSUE wskazał, że istnieje stosunek prawny będący podstawą transakcji, łączący wierzyciela i dłużnika. Pomimo to w ocenie TSUE nie można tu wskazać na odpłatny charakter transakcji. Zatem ostatni warunek dostawy towarów nie został spełniony.

Sposób zapłaty

Przepisy art. 66 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa wskazują, że możliwe jest wygaśnięcie zobowiązania podatkowego nie tylko przez zapłatę podatku w formie pieniężnej, ale także poprzez przeniesienie własności posiadanych rzeczy oraz praw majątkowych. Innymi słowy, podatnik może w inny sposób niż w formie pieniężnej uregulować zaległość podatkową. Ustawodawca dopuścił taką możliwość i zasadniczo w przypadku zaległości przypadających na rzecz Skarbu Państwa jej nie kwestionuje. Największy problem pojawia się w przypadku jednostek samorządu terytorialnego, które w zakresie niektórych czynności są także podatnikiem VAT.

Wyroki sądów administracyjnych

WSA w Gdańsku w wyroku z dnia 7 września 2021 r., sygn. I SA/Gd 849/21, stwierdził, że przekazanie przez podatnika sieci kanalizacji deszczowej na rzecz gminy nie stanowi odpłatnej dostawy towarów w rozumieniu ustawy o VAT, lecz jest jednostronną czynnością polegającą na wywiązaniu się ze zobowiązań podatkowych. Warto wskazać, że w wyroku tym WSA odniósł się nie tylko do pozytywnego dla podatnika orzeczenia TSUE, lecz także do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2018 r., sygn. I CSK 285/18, gdzie SN wyraził podobny pogląd do prezentowanego przez TSUE.

Ostatecznie WSA w Gdańsku uznał za błędną klasyfikację dokonaną przez organ podatkowy, w myśl której instytucja uregulowania zobowiązań podatkowych poprzez przeniesienie prawa własności instalacji może być zaliczona do „wszelkich innych darowizn” i w konsekwencji opodatkowana VAT zgodnie z art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy o VAT. WSA wskazał ponadto, że czynności podejmowane w ramach art. 66 Ordynacji podatkowej wiążą się z umową cywilnoprawną, gdzie brak jest ekwiwalentności świadczeń (odpłatności).

W konsekwencji można przyjąć, że wykształtowała się już pozytywna dla podatników linia orzecznicza umożliwiająca wygaśnięcie zobowiązania podatkowego nie tylko poprzez zapłatę w formie pieniężnej, lecz także w inny sposób, np. poprzez przeniesienie praw własności instalacji, praw wieczystego użytkowania czy własności nieruchomości.

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.