Dyrektywa drugiej szansy dla przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością

Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo restrukturyzacyjne oraz ustawy Prawo upadłościowe. Celem nowelizacji jest implementacja do polskiego systemu prawnego tzw. dyrektywy drugiej szansy, czyli dyrektywy PE i Rady (UE) 2019/1023 zawierającej regulacje z zakresu restrukturyzacji zapobiegawczej, niewypłacalności, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności gospodarczej. Pozwala ona na wstrzymywanie czynności egzekucyjnych i na zatwierdzenie układu pomimo sprzeciwu grupy wierzycieli. Z katalogu postępowań restrukturyzacyjnych zostanie wyjęte postępowanie sanacyjne.

Jakie zmiany wprowadzi do postępowania restrukturyzacyjnego implementowana dyrektywa?

Chodzi o unijną dyrektywę 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 (dyrektywa o restrukturyzacji i upadłości) (Dz. Urz. UE z 26.06.2019 r. L 172/18). Jej celem jest zagwarantowanie rentownym przedsiębiorcom, oraz takim, którzy znajdują się w trudnej sytuacji finansowej, dostępu do skutecznych krajowych ram restrukturyzacji zapobiegawczej, które umożliwią im kontynuowanie działalności. Unia, zgodnie z ideą drugiej szansy, chce by uczciwi a niewypłacalni, lub nadmiernie zadłużeni przedsiębiorcy mogli korzystać z całkowitego umorzenia długów po upływie rozsądnego terminu. W tym celu powinna również ulec poprawie skuteczność postępowań restrukturyzacyjnych, w tym skrócenie czasu ich trwania.

Dyrektywa stanowi, że restrukturyzacja powinna umożliwiać dłużnikom znajdującym się w trudnej sytuacji finansowej kontynuowanie działalności w pełnym zakresie, lub chociaż częściowo, poprzez zmianę składu, stanu lub struktury aktywów oraz pasywów lub jakiejkolwiek innej części ich struktury kapitałowej, w tym również poprzez sprzedaż całości lub części przedsiębiorstwa lub poszczególnych aktywów.

Postępowanie sanacyjne poza postępowaniem restrukturyzacyjnym

Nowelizacja zmienia także art. 2 ustawy Prawo restrukturyzacyjne (dalej również „p.r.”), usuwając postępowanie sanacyjne z katalogu postępowań restrukturyzacyjnych zapobiegawczych i wyodrębniając je w ust. 2. W katalogu tym pozostaną więc tylko 3 rodzaje postępowań: układowe, o zatwierdzenie układu oraz przyspieszone postępowanie układowe. Wyraźne wyodrębnienie w osobnym ustępie 2, zgodnie z którym restrukturyzację sanacyjną przeprowadza się w postępowaniu sanacyjnym, ma na celu podkreślenie rozróżnienia postępowań restrukturyzacyjnych z zakresu restrukturyzacji zapobiegawczej od postępowania sanacyjnego, będącego postępowaniem o szczególnym charakterze. Zmiana sprawi, że postępowanie sanacyjne pozostanie poza zakresem stosowania dyrektywy 2019/1023. Sprawi również, że postępowania: układowe, o zatwierdzenie układu oraz przyspieszone postępowanie układowe będą mogły być prowadzone wobec dłużnika niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością, zaś postępowanie sanacyjne tylko wobec niewypłacalnego.

Test zaspokojenia

Do ustawy - Prawo restrukturyzacyjne dodany zostanie art. 10a stanowiący, że nadzorca lub zarządca sporządza test zaspokojenia zawierający:

1.wycenę wskazującą metody i założenia przyjęte w trakcie jej sporządzania, obejmującą:

a)wartość przedsiębiorstwa dłużnika przy założeniu realizacji planu restrukturyzacyjnego i kontynuacji działalności gospodarczej;

b)wartość jego majątku przy założeniu ogłoszenia upadłości i sprzedaży przedsiębiorstwa oraz odstąpienia od sprzedaży przedsiębiorstwa i sprzedaży poszczególnych składników majątku;

2.informację o przewidywanym stopniu zaspokojenia wierzycieli, których wierzytelności są objęte układem, w postępowaniu upadłościowym, które byłoby prowadzone wobec dłużnika.

Ów test zaspokojenia ma za zadanie zasypać przepaść dzielącą uprawnienie wierzycieli do kwestionowania zasadności zawarcia układu, a prawem dłużnika do domagania się od sądu jego zawarcia wbrew sprzeciwowi części wierzycieli. Ma również przesunąć ewentualny spór co do dokonanych wycen z końcowego na wcześniejszy etap restrukturyzacji, tak by wierzyciele mieli możliwość zapoznania się z nimi, co umożliwi im świadome podjęcie decyzji o głosowaniu za lub przeciw układowi, oraz by mogli wysunąć własne propozycje.

Umowa z ekspertem zawierana bezpośrednio przez nadzorcę

Dyrektywa 2019/1023 wymaga, aby plany restrukturyzacji przedkładane do przyjęcia zawierały uzasadnienie dlaczego istnieje racjonalna szansa na to, że plan restrukturyzacji zapobiegnie niewypłacalności zadłużonego przedsiębiorstwa i zapewni jego rentowność, w tym warunki wstępne niezbędne dla powodzenia planu. Sporządzenia lub zatwierdzenia uzasadnienia powinien dokonać np. ekspert zewnętrzny. Nowe przepisy mają umożliwić zawieranie umów z ekspertami na wykonanie tych czynności bezpośrednio przez nadzorców restrukturyzacyjnych.

Nowy mechanizm zatwierdzania układu, także wbrew wierzycielom

Obecnie stwierdzenia przyjęcia układu dokonuje sędzia-komisarz. Następnie stwierdzenie to bada sąd. Na mocy nowelizacji stwierdzenia przyjęcia lub nieprzyjęcia układu zamiast sędziego-komisarza dokonywać miałby nadzorca lub zarządca. Dłużnikowi i wierzycielowi będzie natomiast przysługiwać prawo wniesienia wniosku do sądu o stwierdzenie przyjęcia i zatwierdzenie układu w terminie 14 dni od dnia obwieszczenia o nieprzyjęciu układu.

W nowym mechanizmie zatwierdzania układu, sąd będzie miał obowiązek, a nie jak dotąd pozostawione to było jego uznaniu, odmówienia zatwierdzenia układu, jeśli którykolwiek z wierzycieli, który nie zgadzał się z układem, w wyniku jego realizacji znalazłby się w gorszej sytuacji niż to miałoby miejsce w postępowaniu upadłościowym lub po przeprowadzeniu postępowania restrukturyzacyjnego przeprowadzonego bez przyjęcia układu. Stąd na postanowienie o zatwierdzenie układu będzie przysługiwać zażalenie. Nowelizacja dodaje również, że sąd będzie mógł dokonać zmian w układzie jeżeli nie będą one naruszać jego istotnych ustaleń.

Mechanizm cramdown

Do zawarcia układu może nie dojść w wyniku braku wymaganej większości głosów za jego przyjęciem w każdej grupie wierzycieli. Jednakże na wniosek dłużnika, lub za jego zgodą, sąd zatwierdzi układ, jeśli większość grup wierzycieli głosowała za, przy odpowiednim stopniu ważności głosów w hierarchii wierzytelności. Możliwość zatwierdzenia układu we wspomnianych okolicznościach wbrew sprzeciwowi grupy wierzycieli nazywany jest mechanizmem cramdown.

Obowiązkowy układ dla określonych typów wierzytelności

Ponieważ unijna dyrektywa wskazuje, które roszczenia państwa członkowskie mogą wyłączyć spod postępowania restrukturyzacji zapobiegawczej, oznacza to, że wszelkie inne kategorie roszczeń muszą zostać nim objęte. Dlatego też zmianie ulegną przepisy art. 151 p.r. poprzez usunięcie z katalogu roszczeń fakultatywnie podlegających restrukturyzacji zabezpieczającej, a mianowicie: wierzytelności zabezpieczonej na mieniu dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, i tym samym objęcie ich z mocy prawa układem. Obligatoryjnie układem zostaną również objęte wierzytelności zabezpieczone przeniesieniem na właściciela własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa.

Wyłom od zasady, że wszyscy wierzyciele traktowani mają być jednakowo

Regułą ogólną postępowania restrukturyzacyjnego jest, że skoro wszyscy wierzyciele powinni być traktowani na równi, to i wszystkie wierzytelności uczestniczące w układzie dają prawo do głosowania na tych samych warunkach. Na mocy omawianej nowelizacji ustęp 1 art. 161 p.r. ma otrzymać brzmienie, iż propozycje układowe mogą przewidywać podział wierzycieli na grupy obejmujące poszczególne kategorie interesów. Podział ten ma być determinowany obiektywnymi kryteriami i ustalany w oparciu o stosunki prawne łączące wierzyciela z dłużnikiem, i z uwzględnieniem przewidzianej w prawie upadłościowym kolejności zaspokojenia wierzycieli.

Ochrona majątku dłużnika

Od dnia przyjęcia układu do dnia zakończenia postępowania restrukturyzacyjnego lub prawomocnego umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego:

1.postępowania egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika w celu zaspokojenia wierzytelności objętych układem będą zawieszone z mocy prawa;

2.skierowanie egzekucji do majątku dłużnika oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia lub zarządzenia zabezpieczenia roszczenia na tym majątku będzie niedopuszczalne w odniesieniu do wierzytelności objętych układem.

Wierzyciel może domagać się uchylenia zawieszenia egzekucji, jeśli mogłoby ono skutkować rażącym pokrzywdzeniem wierzyciela. Z dniem uprawomocnienia się zatwierdzenia układu ww. postępowania zabezpieczające i egzekucyjne ulegają umorzeniu z mocy prawa. Objęcie wierzytelności układem spowoduje, że wykonalność stracą dotyczące ich tytuły wykonawcze lub egzekucyjne. Postępowanie egzekucyjne wszczęte przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego ulegnie zawieszeniu z dniem otwarcia postępowania na okres 4 miesięcy. W okresie tym niedopuszczalne będzie skierowanie egzekucji do majątku dłużnika oraz wykonanie zabezpieczenia na tym majątku. W postępowaniu sanacyjnym ww. okresy wynoszą 12 miesięcy.

Na wniosek dłużnika, nadzorcy sądowego lub zarządcy, sędzia-komisarz może zawiesić postępowanie egzekucyjne na dłużej, jak również wydłużyć zakaz kierowania egzekucji do majątku dłużnika oraz zakaz wykonania zabezpieczenia, jeśli zostanie uprawdopodobnione, że w postępowaniu zostanie zawarty układ – pod warunkiem, że wydłużenie to nie spowoduje pokrzywdzenia wierzycieli.

Gwarancja ochrony finansowania udzielonego dłużnikowi i finansujących

Nowelizacja prawa upadłościowego ustanawia gwarancję, że finansowanie udzielone dłużnikowi w postępowaniu restrukturyzacyjnym w celu realizacji planu restrukturyzacyjnego uwzględnione w tym planie, lub finansowanie udzielone w celu zapewnienia kontynuowania działalności, bądź utrzymania lub zwiększenia wartości przedsiębiorstwa, nie może być uznane za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości lub niepodlegające wykonaniu, jeżeli zostało udzielone za zgodą sędziego-komisarza lub rady wierzycieli. Dodatkowo, finansujący nie będą ponosić odpowiedzialności za ewentualne pokrzywdzenie ogółu wierzycieli spowodowane swoim finansowaniem udzielonym dłużnikowi.

Podsumowanie

Opublikowana 4 lipca nowelizacja, która ma wejść w życie po upływie 18 miesięcy od dnia ogłoszenia, jest dość obszerna i wprowadza jeszcze szereg innych zmian do postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych, m.in. zastrzeżenie, że propozycje układowe nie mogą przewidywać wyższego zaspokojenia wierzyciela niż wartość jego wierzytelności, czy uelastycznienie zawarcia układu likwidacyjnego poprzez możliwość przeprowadzenia likwidacji majątku dłużnika ze skutkami sprzedaży egzekucyjnej.

Unijna dyrektywa precyzyjnie określając przesłanki jak najszybszej identyfikacji problemów finansowych przedsiębiorstw, dąży do tego, by prawo państw członkowskich było wyposażone w instrumenty pozwalające na szybką reakcję na te problemy poprzez wdrożenie skutecznych działań naprawczych, jeśli tylko istnieje szansa na ich podjęcie. A jeśli działania takie miałyby okazać się niesłuszne, niecelowe, powinno się uruchamiać procedury zmierzające do jak najszybszej likwidacji przedsiębiorstwa przy możliwie najwyższym stopniu zabezpieczeniu roszczeń wierzycieli.

Dla przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej objęcie nowym postępowaniem restrukturyzacji zapobiegawczej będzie oznaczać przede wszystkim wstrzymanie egzekucji i realizacji tytułów zabezpieczających na zakreślonym układem majątku. Prezesi spółek i inne osoby odpowiedzialne w przedsiębiorstwach borykających się z problemami powinni być zainteresowani przystąpieniem do restrukturyzacji, bowiem w dniu publikacji obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego wyłączona zostaje ich odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz za zaległości podatkowe i inne zobowiązania spółki.

Autor: Robert Nogacki, właściciel Kancelarii Prawnej Skarbiec specjalizującej się w doradztwie prawnym, podatkowym oraz strategicznym dla przedsiębiorców