Kryzys klimatyczny w oczach młodzieży a opinie ekspertów

Czy da się wyżywić 10 mld ludzi, którzy wkrótce będą zamieszkiwać naszą planetę[1]? Czy produkcja zwierzęca musi zniknąć? Czy korporacje zmieniają świat i robią coś dobrego? Jak mówić o zrównoważonym żywieniu, aby dotrzeć do konsumentów? Jak odnaleźć się w obliczu kryzysów – klimatycznego, ekologicznego i geopolitycznego? Jak funkcjonować w rzeczywistości  pełnej sprzeczności, w której  zbyt wielu ludzi cierpi z powodu niedożywienia i umiera z głodu, a równolegle marnowane są ogromne ilości żywności[2]? Uzyskanie odpowiedzi na te pytania jest kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego obecnemu i przyszłym pokoleniom. Próbę jej znalezienia podejmą eksperci zaproszeni przez zainicjowany przez grupę spółek DANONE Think Tank ,,Żywność dla Przyszłości”, podczas Europejskiego Forum Nowych Idei (EFNI), które w dniach 16-18 października odbędzie się w Sopocie.

Podczas EFNI think tank „Żywność dla Przyszłości”, pionierska platforma badawczo-ekspercka, łącząca tematy zdrowia i odpowiedniego żywienia z troską o środowisko i bezpieczeństwo żywnościowe, zrealizuje autorską ścieżkę tematyczną. Będzie ona składać się z czterech paneli: „Jak wyżywić 10 mld ludności? Model produkcji żywności a bezpieczeństwo żywnościowe”, „Edukacja a wybory konsumenckie. Jak mówić o zrównoważonym żywieniu”, „Czy korporacje zmieniają świat? Na straży walki z greenwashingiem i futurewashingiem” oraz „Czy produkcja zwierzęca musi zniknąć?”. – Do dyskusji zapraszamy przedstawicieli różnych środowisk i pokoleń. Wierzymy bowiem, że tylko wspólnie możemy wypracować podstawy bezpieczeństwa żywnościowego Polski, mając na uwadze zarówno zdrowie, planetę, jak i sam system żywnościowy – wyjaśnia dr hab. inż. Zbigniew Karaczun, jeden z członków-założycieli think tanku.

Koszty obecnego systemu ponosi społeczeństwo

Eksperci think tanku premierowo zaprezentują wyniki monetyzacji obecnego systemu produkcji żywności oraz wpływ obecnych wyborów żywieniowych i całego systemu na dwa aspekty – środowiskowy oraz społeczny. Będzie to punkt wyjścia do dyskusji, w której głos prelegentów: naukowców, przedstawicieli biznesu, edukatorów środowiskowych czy reprezentantów władz państwowych, zostanie skonfrontowany z wiedzą i oczekiwaniami młodego pokolenia, zidentyfikowanymi podczas warsztatów „Żywność przyszłości oczami młodych" zrealizowanych przez think tank z grupą uczniów ze szkoły ponadpodstawowej.

Młodzi kontra mainstream

Podczas zajęć wykorzystano narzędzia zaczerpnięte z metodyk future studies, aby zidentyfikować nie tylko świadomość młodych o zrównoważonym żywieniu, ale także zachęcić ich do nakreślenia własnych scenariuszy przyszłości żywienia i sformułowania wyzwań, które stoją przed tworzącymi system interesariuszami. Uczniów pytano między innymi, jakie czynniki wpływają na ich decyzje o zakupie żywności. Cena, troska/obawa o smak oraz przyzwyczajenia wynikające np. z tego, jak odżywia się rodzina. Młodzież podkreślała też, że sami nie czują sprawczości by, np. wnioskować o zmianę asortymentu na bardziej jakościowy w sklepiku szkolnym. – Uczniowie wykazali się dość dużą świadomością klimatyczną, m.in. w kontekście zmian klimatycznych, wpływu człowieka na klimat czy konsekwencji wzrostu liczby ludności na świecie. Jednocześnie trudno było im połączyć np. produkcję zwierzęcą z wpływem na środowisko. W trakcie dyskusji okazało się również, że obce są im takie pojęcia jak ESG i greenwashing, a także dieta planetarna, czy rolnictwo regeneratywne – mówi Monika Borycka, prowadząca warsztaty ekspertka think tanku Żywność dla Przyszłości.   

Kreśląc wizje przyszłości uczniowie skupili się m.in. na poszukiwaniu innowacji w obrębie wydajniejszego produkowania żywności i alternatywnych sposobach konsumpcji. Jako rozwiązania wskazali m.in. produkowanie bardziej odżywczego asortymentu (w tym w postaci tabletek czy shotów zapewniających pełną dzienną podaż składników odżywczych lub upowszechnienie systemu szybkiego serwowania żywności typu slow food, która mogłaby być zdrowszą, ale wciąż atrakcyjną cenowo alternatywą dla tradycyjnego fast foodu), ulepszanie i produkcję roślin o lepszych cechach żywnościowych, spożywanie lokalnych produktów. Nie zabrakło też pomysłów obejmujących wykorzystanie sztucznej inteligencji, m.in. w celu promowania wiedzy o systemie żywnościowym czy budowaniu zdrowych nawyków. Wyrazili też otwartość na włączenie do planu lekcji zajęć z zakresu edukacji żywieniowej. – Warto zwrócić uwagę także na wątek niemarnowania żywności. Młodzież wydaje się być świadoma tego, jak ważne jest to, by wyprodukowana żywność nie trafiała do śmietnika, co potwierdzają zaproponowane rozwiązania, np. ratowanie jedzenia z restauracji i sklepów czy wymiana między uczestnikami społeczności – komentuje prof. Ewelina Hallmann, współprowadząca warsztaty ekspertka think tanku Żywność dla Przyszłości.

Jednocześnie brak edukacji o wpływie codziennej diety na zdrowie i środowisko oraz przyzwyczajenie do smaku i obecności mięsa w diecie powodują, że młodzież w większości jest sceptyczna wobec ograniczenia jego obecności w diecie. Wątpliwości i szereg pytań dotyczą nie tylko dostarczania składników odżywczych dla organizmu, ale także przyszłości rolników oraz samych zwierząt. Otwartym pozostało także pytanie, czy korporacje nastawione na zysk mogłyby stworzyć system służący ludziom i zwierzętom?

Kierunek: zmiana i edukacja

Jak wynika z opublikowanego przez think tank Żywność dla Przyszłości raportu „Talerz przyszłości”, nawyki żywieniowe Polaków znacząco odbiegają od aktualnych zaleceń prawidłowego żywienia. Szacuje się, że każdego roku nieodpowiednia dieta jest przyczyną 11 mln zgonów na całym świecie oraz prowadzi do utraty 255 mln lat życia, które mogłyby być przeżyte w pełnym zdrowiu[3]. Jednocześnie, jeśli zachowamy obecny model konsumpcji żywności, to wkrótce na produkcję rolną będziemy musieli przeznaczyć 1,75 planety[4]. – Dlatego tak ważne jest, aby przekonać konsumentów do podejmowania korzystnych zarówno dla zdrowia, jak i planety decyzji żywieniowych. Aby jednak nasze komunikaty zostały usłyszane, muszą one mieć odpowiednią zawartość merytoryczną, ale także formę. Na zmianę nawyków żywieniowych nigdy nie jest za późno, dlatego poszukamy odpowiedzi na pytanie, jak mówić o zrównoważonym żywieniu, żeby słuchały i rozumiały nas wszystkie pokolenia – wyjaśnia dr Katarzyna Wolnicka, ekspertka merytoryczna think tanku Żywność dla Przyszłości, współprowadząca debatę na temat edukacji żywieniowej.

Temat odpowiedniej diety będzie kontynuowany podczas panelu „Czy produkcja zwierzęca musi zniknąć”. Utrzymanie diety z wysokim udziałem produktów zwierzęcych spowoduje, że nie uda się do 2050 r. osiągnąć neutralności klimatycznej oraz zahamować wzrostu średniej temperatury Ziemi na poziomie poniżej 2 st. C[5]. Jednak  produkty te mają szereg właściwości odżywczych, są także źródłem białka czy witamin. – Nie możemy zapominać, że produkcja zwierzęca stanowi istotną część produkcji rolnej i gospodarki kraju. Co więcej, produkty odzwierzęce, np. fermentowane produkty mleczne, mają szereg walorów zdrowotnych. Tylko dzięki konstruktywnej dyskusji, w której weźmiemy pod uwagę również głos młodego pokolenia, będziemy w stanie wypracować rozwiązanie satysfakcjonujące dla obu stron – mówi prof. Ewelina Hallmann, moderatorka debaty.

Korporacje na ratunek?

Jak wynika z raportu „Talerz Przyszłości”, dla jedynie 22% respondentów „troska o środowisko” jest motywatorem, jeśli chodzi o zmianę diety[6]. Jednak mimo to, niektórzy producenci żywności wciąż wysoko na agendzie stawiają kwestie związane ze zrównoważoną produkcją oraz ESG (ang. Environmental, Social, Governance). - (Nie)świadomość konsumencka, zmiany prawne, rosnące koszty produkcji spowodowane m.in. przez kryzys klimatyczny czy inflację stanowią coraz większe wyzwanie dla producentów żywności, ale także dla klientów, którzy mogą czuć się zagubieni pośród licznych przekazów marketingowych. Jednak czy mają one realny wpływ na decyzje zakupowe, a działania podejmowane przez producentów na społeczeństwo i środowisko? – pyta Monika Borycka, która poprowadzi debatę na temat roli korporacji w zrównoważonym świecie.

Nie da się także zaprzeczyć, iż korporacje są istotnym ogniwem łańcucha produkcji żywności, a co za tym idzie zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego. To z kolei staje cię coraz większym wyzwaniem w obliczu m.in. rosnącej populacji. ONZ prognozuje, że do 2050 roku kulę ziemską zamieszkiwać będzie ok. 9,7 mld osób, a w 2100 roku może nas być nawet ponad 11 mld[7]. – Zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego nie jest problemem odległym. Dotyczy także Polski. Dlatego, w gronie obejmującym cały łańcuch wartości, m.in. rolników, producentów, polityków czy ekspertów klimatycznych, zastanowimy się, ile i kogo kosztuje obecny system produkcji żywności, co musi się zmienić w tym modelu oraz jaką rolę w tej transformacji odegrają poszczególne sektory – mówi dr hab. inż. Zbigniew Karaczun, którego wystąpienie dotyczące ukrytych kosztów produkcji żywności zainauguruje debatę pt. „Jak wyżywić 10 mld ludności?”.

Bezpieczeństwo żywieniowe to bowiem nie tylko fizyczna i ekonomiczna możliwość pozyskania jedzenia. Ważne, aby było ono dobrej jakości, na co wpływa m.in. pochodzenie surowców czy proces produkcji, oddziałujący z kolei na zdrowie i jakość życia ludzi, a także zasoby przyrodnicze i klimat. Dlatego konieczne jest, aby nie tylko wypracować zrównoważony model produkcji żywności, ale także sprawić, że żywność wyprodukowana w ten sposób będzie powszechnie dostępna.

Harmonogram debat odbywających się w ramach ścieżki „Żywność dla Przyszłości”:

• czwartek, 17.10., 9:00-10:00: Żywność dla przyszłości: Edukacja a wybory konsumenckie. Jak mówić o zrównoważonym żywieniu?
• czwartek, 17.10., 10:15-11:15: Żywność dla przyszłości: Czy produkcja zwierzęca musi zniknąć?
• piątek, 18.10., 12:00-13:00: Żywność dla przyszłości: Czy korporacje zmieniają świat? Na straży walki z greenwashingiem i futurewashingiem
• piątek, 18.10., 14:00-15:00: Żywność dla przyszłości: Jak wyżywić 10 mld ludności? Model produkcji żywności a bezpieczeństwo żywnościowe

Żywność dla Przyszłości to pionierska platforma badawczo-ekspercka, która łączy tematy zdrowia i odpowiedniego żywienia z troską o środowisko i bezpieczeństwo żywnościowe. Wśród założycieli think tanku, są: dr. hab. inż. Zbigniewa Karaczun, prof. dr hab. Ewelina Hallmann oraz Monika Borycka. Konsultantką merytoryczną jest dr Katarzyna Wolnicka. Eksperci prowadzą interdyscyplinarne badania w obszarze przyszłości żywienia i jego wpływu na zdrowie Polaków i środowisko naturalne.

Inicjatorem powołania think tanku jest grupa spółek DANONE, która dostarcza wiedzę w zakresie żywieniowych zachowań konsumenckich. Zaangażowanie w rozwój tej inicjatywy, to kolejny etap realizacji przez spółki DANONE podwójnego zobowiązania na rzecz zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego, w tym pozytywnego wpływu na zdrowie ludzi i kondycję planety, a także strategii One Planet. One Health, w ramach której firma zachęca konsumentów do podejmowania właściwych wyborów żywieniowych – dobrych zarówno dla zdrowia, jak i środowiska.

Raport „Talerz Przyszłości” można pobrać tu: https://www.bit.ly/3MXe38S

[1] https://population.un.org/wpp/Graphs/DemographicProfiles/Line/900.

[2] ok. 1,6 miliarda ton w skali świata i ok. 170 mln ton w skali Unii Europejskiej, https://danone.pl/assets/interdyscyplinarne/Raport_Talerz_Przyszlosci_2023.pdf.

[3] GBD 2017 Diet Collaborators. Health effects of dietary risks in 195 countries, 1990–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. Lancet. 2019;393(10184):1958–72.; Theresa Pörschmann, Toni Meier, Stefan Lorkowski, Cardiovascular mortality attributable to dietary risk factors in 54 countries in the WHO European Region from 1990 to 2019: an updated systematic analysis of the Global Burden of Disease Study, European Journal of Preventive Cardiology, 2024;, zwae136, https://doi.org/10.1093/eurjpc/zwae136.

[4] https://danone.pl/assets/interdyscyplinarne/Raport_Talerz_Przyszlosci_2023.pdf.

[5] Döll P. i in., Global-scale assessment of groundwater depletion and related groundwater abstractions: Combining hydrological modelling with information from well observations and GRACE satellites, „Water Resour” 2014, Vol. 50, Iss. 7, s. 5698–5720, doi:10.1002/2014WR015595.

[6] https://danone.pl/assets/interdyscyplinarne/Raport_Talerz_Przyszlosci_2023.pdf.

[7] https://population.un.org/wpp/Graphs/DemographicProfiles/Line/900.