Europosłowie za wydłużeniem finansowania krajowych planów odbudowy o 1,5 roku. Apelują o większą przejrzystość wydatków

Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) – uruchomiony po pandemii COVID-19 – wygasa w sierpniu 2026 roku. Europosłowie w przyjętej niedawno rezolucji postulują, by przedłużyć ten termin o 18 miesięcy dla kluczowych projektów bliskich ukończenia. To szczególnie ważne dla Polski, która przez trzy lata – przez spór poprzedniego rządu z Komisją Europejską – miała zablokowany dostęp do środków z Krajowego Planu Odbudowy (KPO). Jednocześnie rezolucja wzywa do większej przejrzystości wydawanych funduszy.

– Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności jest nowym instrumentem, który wprowadziliśmy bezpośrednio po wybuchu pandemii wywołanej koronawirusem. Działa on inaczej niż pozostałe fundusze, oferując środki na inwestycje, a równolegle państwa członkowskie wdrażają reformy, aby wzmocnić swoją pozycję, wesprzeć gospodarkę, unowocześnić edukację i opiekę zdrowotną. Jest to nowy instrument, którego wprowadzenie zajęło dużo czasu, są więc opóźnienia we wszystkich państwach członkowskich, w niektórych większe, w innych mniejsze – mówi agencji Newseria Siegfried Mureşan, poseł do Parlamentu Europejskiego z Rumunii, wiceprzewodniczący Grupy Europejskiej Partii Ludowej i współsprawozdawca PE ds. Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

W rezolucji przyjętej na czerwcowym posiedzeniu 421 głosami PE podkreśla potrzebę wydłużenia terminu realizacji projektów w ramach krajowych planów odbudowy. Chodzi o te inwestycje, które na dzień wygaśnięcia instrumentu – czyli 31 sierpnia 2026 roku – będą na zaawansowanym etapie realizacji i uzyskają zgodę Komisji Europejskiej.

– Obecnie tylko jedno państwo członkowskie – Włochy – otrzymało sześć wypłat środków z Komisji Europejskiej. Trzy państwa członkowskie skorzystały z pięciu płatności, kilka z czterech. Dziewięć państw członkowskich otrzymało trzy płatności, a sześć odebrało dwie, jedną lub zero wypłat – wymienia Siegfried Mureşan. – Dodatkowe 18 miesięcy na pomyślne zakończenie Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności to korzyść dla wszystkich państw członkowskich.

Europosłowie podkreślili w rezolucji, że zbyt krótki czas na realizację projektów ze środków RRF stanowi ryzyko, że inwestycje na dużą skalę nie zostaną ukończone, podobnie jak kluczowe dla poszczególnych państw reformy. Parlamentarne Komisje Budżetowa oraz Gospodarcza i Monetarna sporządziły wspólne sprawozdanie oceniające wdrożenie RRF. Wynika z niego, że na dzień 3 czerwca 2025 roku wypłaty w ramach RRF wyniosły 316 mld euro (49 proc. puli środków). 31 proc. kamieni milowych i wartości docelowych uznano za zrealizowane, a kolejne 22 proc. zostało zgłoszone przez państwa członkowskie jako ukończone.

– Dla Polski niestety przez niemal trzy lata Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności był zamrożony i zablokowany ze względu na naruszenia wartości europejskich i przepisów UE przez poprzedni antyeuropejski rząd. Byłoby więc sprawiedliwe również dla Polski, aby przedłużyć działanie instrumentu o 1,5 roku, aby przy obecnym efektywnym, proeuropejskim rządzie zyskać więcej czasu i dostęp do wszystkich funduszy. Chodzi o to, by obywatele Polski nie cierpieli z powodu zablokowania środków na trzy lata w wyniku niewłaściwego postępowania poprzedniego rządu – ocenia współsprawozdawca PE ds. RRF.

Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej poinformowało 24 czerwca, że do tej pory zawarto prawie 750 tys. umów z beneficjentami w sumie na blisko 121,5 mld zł, co stanowi nieco ponad 46 proc. całej alokacji KPO dla Polski. W części dotacyjnej umowy opiewają na kwotę ponad 67 mld zł (60,1 proc. alokacji), a w części pożyczkowej – na 54,3 mld mln zł (36,2 proc. alokacji). Rada UE niedawno formalnie zatwierdziła rewizję polskiego KPO, która zakłada m.in. utworzenie Funduszu Bezpieczeństwa i Obronności w wysokości 25 mld zł. Środki te mają trafić na budowę infrastruktury ochrony cywilnej, np. schronów, rozbudowę przemysłu zbrojeniowego oraz budowę i remonty infrastruktury podwójnego zastosowania, a także cyberbezpieczeństwo. MFiPR zapowiada, że w lipcu przeprowadzi czwartą rewizję KPO, a we wrześniu do Polski trafi 26,3 mld zł z czwartego i piątego wniosku o płatność. Na jesień zaplanowało złożenie dwóch kolejnych wniosków o płatność.

Utworzony w 2021 roku RRF jest głównym narzędziem inwestycyjnym Next Generation EU, instrumentu, który jest odpowiedzią UE na pandemię COVID-19 i wynikające z niej trudności gospodarcze. Jego budżet to 650 mld euro w formie dotacji i pożyczek. Państwa członkowskie mogą z niego finansować reformy i inwestycje w odbudowę, które przyczyniają się do realizacji priorytetów politycznych UE, czyli m.in. transformacji ekologicznej i cyfrowej. Rezolucja PE podkreśla stabilizujący wpływ RRF na państwa członkowskie i UE w czasach niepewności gospodarczej i politycznej.

– Kiedy uruchomiono Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, był rok 2020, czyli przed bezprawną i nieuzasadnioną inwazją rosyjskich sił zbrojnych na Ukrainę. Priorytety były wtedy nieco inne, ale udało nam się je dostosować i ująć w nim specjalny filar dla projektów związanych z energetyką, które ograniczyłyby zależność od Rosji. podniosłyby wydajność energetyczną i wzmocniły wzajemne połączenia w tym zakresie. Jestem przekonany, że przejście na gospodarkę cyfrową, projekty zmniejszające naszą zależność energetyczną i tym samym ograniczające koszty energii oraz projekty o podwójnym zastosowaniu – cywilnym i wojskowym – które chronią obywateli Europy, powinny być priorytetem przez pozostały okres – wskazuje Siegfried Mureşan.

PE wzywa więc do przeglądu sposobu, w jaki niewykorzystane jeszcze fundusze z krajowych planów odbudowy mogą wspierać nowe priorytety, czyli m.in. wzmocnienie konkurencyjności oraz zdolności obronnych, a także do realizacji większej liczby inwestycji transgranicznych i wielonarodowych, np. kolei dużych prędkości. Kolejny apel dotyczył większej przejrzystości i identyfikowalności funduszy UE, a także zmniejszenia ryzyka podwójnego finansowania. Współsprawozdawcy podkreślają, że może temu służyć wdrożenie zintegrowanego i interoperacyjnego systemu informatycznego i systemu eksploracji danych we wszystkich państwach członkowskich, a także otwartej platformy zawierającej dane odbiorców końcowych. Wezwali również do zwiększenia roli PE w celu zapewnienia odpowiedniej kontroli.

– Unia Europejska obecnie wydaje więcej niż kiedykolwiek środków z budżetu UE i Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Oznacza to konieczność wzmożonej kontroli i przejrzystości. Europejski Trybunał Obrachunkowy, Prokuratura Europejska i Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) powinny zostać wzmocnione, muszą uzyskać więcej kompetencji – postuluje członek Komisji Gospodarczej i Monetarnej w PE. – Szczególnie Prokuratura Europejska, która jest nową instytucją utworzoną w ostatnich latach, potrzebuje więcej personelu i zwiększenia budżetu, bo więcej osób powinno się zajmować badaniem nieprawidłowości i potencjalnych oszustw.

Europosłowie w rezolucji domagają się wyraźniejszych powiązań między kamieniami milowymi, celami i faktyczną realizacją projektów. Opowiadają się także za publikacją informacji na temat zaangażowanych firm, w tym wykonawców i podwykonawców, oraz ich ostatecznych właścicieli.

– Jako przedstawiciele Parlamentu Europejskiego zabiegamy o to, aby wszystkie rządy publikowały pełną listę beneficjentów końcowych. Chcemy wiedzieć, że środki są właściwie wydawane i na co są przeznaczane. W przypadku budowy autostrady nie można stwierdzić, że beneficjentem końcowym jest Ministerstwo Transportu, potrzebne są dokładne informacje, która firma realizowała zamówienie i kto był podwykonawcą. Chcemy wiedzieć dokładnie, gdzie trafiły pieniądze we wszystkich państwach członkowskich – podkreśla Siegfried Mureşan.

Jak podkreślają europosłowie, trzeba przyspieszyć realizację projektów, ograniczyć biurokrację i pomóc beneficjentom. Wezwano Komisję do przyspieszenia ocen wniosków o płatność, a państwa członkowskie – do przyspieszenia realizacji poprzez priorytetowe traktowanie zaawansowanych projektów. W sprawozdaniu wyrażono obawy dotyczące spłaty długu w ramach Next Generation EU (przewidywanego na 25–30 mld euro rocznie od 2028 roku) w kontekście braku porozumienia w sprawie nowych zasobów własnych UE. Pełna spłata pożyczek powinna nastąpić do 31 grudnia 2058 roku.