Przepisy dotyczące opłaty reprograficznej mogą być niezgodne z polskim i unijnym prawem. Projekt ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego budzi wątpliwości prawników

Projekt ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego to bubel prawny – alarmują prawnicy. Na początku czerwca zakończyły się konsultacje dotyczące propozycji przygotowanych przez Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. Zgodnie z deklaracjami projektodawcy rozwiązania w nim zawarte mają służyć najmniej zarabiającym ludziom sztuki. Środki mają pochodzić z opłaty reprograficznej ściąganej od elektroniki. – Bardziej przypomina to zbiorową zrzutkę na artystów, niemającą jednak oczywistego związku z ponoszonymi przez nich stratami – podkreślają eksperci Fundacji Laboratorium Prawa i Gospodarki. Ich zdaniem konstrukcja tych przepisów za bardzo ingeruje w tę sferę działalności gospodarczej i chce zawładnąć w sposób urzędniczy działalnością artystów. Na mocy ustawy powstaną bowiem nowe instytucje z poważnymi uprawnieniami władczymi.

– Projektodawca planuje w sposób „twardy", za pomocą ustawy oraz nowych mechanizmów o charakterze publiczno-prawnym, wkroczyć w sferę do tej pory nieuregulowaną – tłumaczy w rozmowie z agencją Newseria Biznes dr hab. Krzysztof Koźmiński, radca prawny, partner w kancelarii Jabłoński Koźmiński, prezes Fundacji Laboratorium Prawa i Gospodarki. – Mimo że projektodawca w uzasadnieniu argumentuje, że jest to rozwiązanie nowatorskie i bezpieczne, wskazuje też na inspirowanie się doświadczeniami zagranicznymi, przede wszystkim Anglią, w której funkcjonują tzw. QUANGOs, czyli quasi administrative organizations (bodies), czyli podmioty oddolne, samorządne, które wykonują funkcję władzy publicznej. W rzeczywistości będziemy mieli do czynienia z nową biurokracją, nowymi urzędami, skomplikowanymi procedurami, nowymi etatami urzędniczymi i kosztami, które trzeba będzie ponieść.

Polska Izba Artystów ma być podporządkowana ministrowi kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, a zatem czynnemu politykowi. Zgodnie z projektem ustawy izba będzie urzędem skupiającym około 40 etatów, kolegialną i rozbudowaną radą, z prawem wydawania decyzji administracyjnych, a także m.in. prowadzenia systemu teleinformatycznego. Będą w nim zbierane i aktualizowane dane dotyczące imienia, nazwiska, PESEL-u, ale także miejsca zamieszkania artysty, a nawet jego przychodów uzyskiwanych z wykonywanej działalności.

Poza tym autorzy projektu przewidują, że Polska Izba Artystów stanowić będzie rodzaj „czapy” nad tzw. organizacjami reprezentatywnymi, zrzeszającymi artystów. 

– Istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że za pomocą tych projektowanych rozwiązań władza publiczna wkroczy dalej, niż powinno mieć to miejsce zgodnie z normami konstytucyjnymi – przestrzega dr hab. Krzysztof Koźmiński. – Stawiam tezę, że ten projekt jest niezgodny nie tylko z szeregiem polskich uregulowań ustrojowych, takich jak np. zasada proporcjonalności, zasada ochrony i nieingerencji nadmiernej w prawo własności, a także reguł konstytucyjnych, m.in. zasadą wolności działalności gospodarczej oraz zasadą społecznej gospodarki rynkowej. Rodzi również niebezpieczeństwo polityzacji sfery kultury i aktywności artystycznej.

Jeden z budzących wątpliwości zapisów dotyczy opłaty reprograficznej odprowadzanej od urządzeń mogących służyć kopiowaniu i rozpowszechnianiu utworów artystów. To przede wszystkim tablety, komputery, dekodery czy laptopy, choć zgodnie z proponowanymi przepisami lista takich urządzeń będzie mogła być zmieniona w drodze rozporządzenia, podobnie jak wysokość opłaty. Mogą się więc na niej znaleźć także smartfony.

– Zgodnie z wymogami polskiej konstytucji, jeżeli władza publiczna wkracza w drodze podatków, danin czy innych opłat o charakterze publiczno-prawnym w nasze prawa i wolności majątkowe, powinno mieć to miejsce w drodze ustawy, a nie rozporządzenia – podkreśla prezes Fundacji Laboratorium Prawa i Gospodarki.

Ekspert zwraca uwagę na fakt, że prawo unijne dopuszcza doliczanie opłaty do elektroniki, na co powołuje się ustawodawca, ale wyłącznie jako formy rekompensaty, nie zaś należności o charakterze daniny solidarnościowej.

– Konstrukcja opłaty reprograficznej wydaje się odbiegać od deklarowanych założeń. Nie ma pewności, to z konstrukcji opłaty reprograficznej po prostu nie wynika, żeby rzeczywiście ten cel kompensacyjny był wypełniony. Bardziej to przypomina zbiorową zrzutkę na artystów, niemającą jednak oczywistego związku z ponoszonymi przez nich stratami – mówi dr Michał Jabłoński, adwokat, partner w kancelarii Jabłoński Koźmiński, wiceprezes Fundacji Laboratorium Prawa i Gospodarki.

Jak podkreśla, z konstrukcji opłaty reprograficznej wynika raczej, że podstawowymi jej beneficjentami będą organizacje powołane na podstawie nowej ustawy, czyli organizacje artystów, oraz m.in. Fundusz Wsparcia Artystów Zawodowych.

– Bardzo niejasna jest kwestia dalszego podziału tych środków. Przede wszystkim można mieć obawę, czy ta opłata nie będzie przede wszystkim finansowała tych grup artystów, którzy i tak mają znaczące przychody, natomiast ich straty związane z rozpowszechnianiem utworów na urządzeniach nie są wcale oczywiste. Czyli można się obawiać tego, czy ta opłata finalnie nie doprowadzi do stworzenia swoistej grupy trzymającej władzę w świecie artystów, która będzie przede wszystkim finansowana z tej opłaty. I że również ta grupa będzie decydowała o tym, kto jest artystą zawodowym – wyjaśnia dr Michał Jabłoński.

Projekt ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego wywołał szereg głosów krytycznych, nie tylko ze strony ekspertów i przedsiębiorców. Poważne zastrzeżenia zaprezentowały m.in. organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.