W Polsce brakuje ośrodków interwencji kryzysowej. Rzecznik Praw Obywatelskich apeluje o zmiany w prawie i zwiększenie finansowania

W 2023 roku w Polsce funkcjonowało 170 ośrodków interwencji kryzysowej, ale w wielu powiatach tego typu wsparcie wciąż nie jest dostępne. NIK już w 2021 roku alarmował, że ponad połowa powiatów nie powołała takich ośrodków. Tylko część istniejących placówek świadczy całodobowo wsparcie dla osób doświadczających kryzysów, a zapotrzebowanie na takie usługi stale rośnie. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich apeluje o zmiany w prawie dotyczącym interwencji kryzysowej oraz finansowaniu tych usług.

Interwencja kryzysowa zaliczana jest do świadczeń niepieniężnych z pomocy społecznej. W jej ramach potrzebujący otrzymuje adekwatną do potrzeb pomoc psychologiczną, medyczną, środowiskową, która ma mu umożliwić powrót do stanu sprzed kryzysu lub samodzielne funkcjonowanie. Działania interwencyjne realizują ośrodki interwencji kryzysowej. Udzielają one wsparcia osobom w trudnych sytuacjach wywołanych kryzysami rodzinnymi, trudnościami wychowawczymi, problemami psychospołecznymi czy kłopotami emocjonalnymi. Interwencje polegają zwłaszcza na udzieleniu interdyscyplinarnego wsparcia osobie lub rodzinie dotkniętej traumatycznym wydarzeniem, doświadczającej przemocy oraz czasowego schronienia w związku z sytuacją kryzysową.

– W dzisiejszym świecie rośnie liczba polikryzysów, czyli kryzysów łączonych, takich jak wojna w Ukrainie, pandemia, kryzysy klimatyczne czy inflacja. Nałożone na siebie kryzysy powodują bardzo silny stres, nie każdy może sobie z nim poradzić, mimo posiadanych zasobów. Po to jesteśmy my – ośrodki interwencji kryzysowej, abyśmy mogli wydobyć zasoby, które gdzieś pogubiły się w tej osobie – tłumaczy w rozmowie z agencją Newseria Katarzyna Wiśniewska, prezeska Konwentu Dyrektorów Ośrodków Interwencji Kryzysowej w Polsce, dyrektorka Zespołu Ośrodków Wsparcia w Piastowie.

Z danych MRPiPS wynika, że w roku 2023 w całej Polsce funkcjonowało 170 ośrodków interwencji kryzysowej. Rok wcześniej było ich 162, w tym z miejscami całodobowymi 125. Potrzeby są jednak znacznie większe.

– Osób w kryzysie przybywa. Patrząc na działalność ośrodka interwencji kryzysowej, którego mam zaszczyt być dyrektorem, zwiększa się liczba interwencji, zwiększa się też liczba konsultacji psychologicznych – mieliśmy 1,5–2 tys. konsultacji ambulatoryjnych rocznie, w tej chwili dochodzi już do 4 tys. – wskazuje Katarzyna Wiśniewska.

Wiele powiatów nie oferuje jednak osobom potrzebującym wsparcia w  ramach ośrodka interwencji kryzysowej. Już w 2021 roku Najwyższa Izba Kontroli wskazywała, że 55 proc. powiatów nie powołało tego typu placówek. Zaledwie co trzeci istniejący ośrodek świadczył wsparcie przez całą dobę, tymczasem ustawa nakłada obowiązek udzielania natychmiastowej pomocy, a ta jest możliwa tylko wtedy, gdy instytucja działa non stop każdego dnia.

– Ośrodków interwencji kryzysowej w Polsce jest coraz mniej, zdecydowana większość wcielana jest w struktury powiatowych centrów pomocy rodzinie, miejskich ośrodków pomocy społecznej – zauważa ekspertka. – Nas jako ośrodków interwencji kryzysowej działających samodzielnie jest coraz mniej.

Zagadnienia związane z funkcjonowaniem ośrodków interwencji kryzysowej i niedostatki legislacyjne w tym obszarze były jednym z problemów sygnalizowanych rzecznikowi przez uczestników spotkania w Zespole Ośrodków Wsparcia w Piastowie oraz przez Konwent Dyrektorów Ośrodków Interwencji Kryzysowej. W październiku 2024 roku RPO skierował do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej wystąpienie generalne, w którym przedstawił szereg postulatów zmiany prawa dotyczącego interwencji kryzysowej. Zdaniem przedstawicieli biura obowiązujące przepisy są niedoprecyzowane i nie określają np. szczegółowych zasad i norm funkcjonowania jednostek realizujących to zadanie, minimalnego zakresu zapewnianych usług czy kwalifikacji osób wykonujących usługi.

– Zarówno w aspekcie praw obywatelskich, jak i zwykłego funkcjonowania obywateli w społeczności lokalnej rola ośrodków interwencji kryzysowej jest nie do przecenienia. Zadanie w postaci tworzenia i prowadzenia ośrodka interwencji kryzysowej to zadanie własne powiatu, a rolą powiatu jest spełnianie obowiązków wobec własnych obywateli na terenie powiatu. Mamy nadzieję, że działania rzecznika doprowadzą do tego, że w każdym powiecie będzie ośrodek interwencji kryzysowej, a obywatele będą mieli pełny dostęp do pomocy i wsparcia w sytuacjach kryzysowych – mówi Agnieszka Jarzębska, naczelniczka Wydziału Polityki Rodzinnej i Spraw Społecznych w Biurze RPO.

Eksperci Biura RPO wskazują, że niezbędne jest dofinansowanie powiatów w formie dotacji, bo z uwagi na trudną sytuację ekonomiczną wielu z nich funkcjonowanie ośrodków staje się niemożliwe. Zdaniem Konwentu Ośrodków Interwencji Kryzysowych udzielenie powiatom dotacji zagwarantowałoby rozwój infrastruktury i wysoki poziom świadczonych usług, poprawiając ich dostępność.

– Do ośrodków interwencji kryzysowej przyjmujemy ludzi nie tylko z danego powiatu. Na przykład w Zakopanem przyjmowane są osoby z Warszawy. Pytanie, kto ma pokryć koszty pobytu, jeżeli jest rejonizacja ośrodków interwencji kryzysowej w Zakopanem, a środki na ten ośrodek wykłada w tym momencie starosta danego powiatu. Gdybyśmy mogli być dofinansowani z administracji rządowej, powiat byłby wzmocniony – tłumaczy prezeska Konwentu Dyrektorów OIK w Polsce.

RPO wskazuje też na zagrożoną pozycję ośrodków interwencji kryzysowej w systemie pomocy społecznej – niepokój uczestników rozmów wzbudzała zachodząca na mocy ustawy o pomocy społecznej możliwość włączenia ośrodków interwencji kryzysowej do struktury organizacyjnej powiatowych centrów pomocy rodzinie. Jak podnosił Konwent Dyrektorów, takie działanie znacząco utrudnia realizację zadań, do których wykonywania ośrodki interwencji kryzysowej są powołane. W związku z tym, że PCPR-y nie pracują całodobowo, trudniej jest świadczyć w nich wsparcie w warunkach pełnej intymności.

– Jednostki organizacyjne pomocy społecznej pracują do godziny 16.00, więc jak włączać w struktury PCPR-u czy MOPS-u ośrodki, które mają działać całodobowo? Tylko ośrodek samodzielnie działający może być w pełni otwarty dla osób, które znajdują się w kryzysie, a niestety kryzysów jest coraz więcej – podkreśla Katarzyna Wiśniewska.

Zdaniem RPO przeglądu wymaga także obszar współdziałania instytucji szeroko rozumianego systemu wsparcia. Wobec licznych przypadków kryzysów zdrowia psychicznego, bezdomności, doświadczania przemocy, klęsk żywiołowych, problemów uchodźców wojennych to właśnie ośrodki interwencji kryzysowej stanowią ważne ogniwo w systemie oparcia społecznego.

– Trzeba podkreślić wyjątkowość interwencji kryzysowej. To jest pomoc udzielana bezpłatnie każdemu siedem dni w tygodniu, dlatego tak ważna jest do organizacji na terenie powiatu – przekonuje Agnieszka Jastrzębska.

Odpowiedzi na zgłoszone przez RPO uwagi i wnioski udzieliła wiceminister Katarzyna Nowakowska. Jak wynika z jej oświadczenia, ministerstwo planuje prace nad opracowaniem standardów udzielania wsparcia w formie interwencji kryzysowej. Jednym z zadań projektu realizowanego w ramach FERS w perspektywie finansowej UE na lata 2021–2027 „Wsparcie instytucji zajmujących się pomocą i integracją społeczną” będzie opracowanie standardu kształcenia kadr udzielających wsparcia w ramach interwencji kryzysowej, w tym wypracowanie modelowych procedur wsparcia osób w kryzysie i funkcjonowania ośrodków interwencji kryzysowej w zakresie standardu świadczonych usług. Wypracowane w ramach projektu standardy mają posłużyć do dalszych analiz regulacji prawnych w tym obszarze. Wiceminister poinformowała również, że interwencja kryzysowa jest jednym z obszarów pracy zespołu do spraw reformy systemu pomocy społecznej, organu opiniodawczo-doradczego MRPiPS, który został powołany w czerwcu 2024 roku.