Samorządy intensyfikują inwestycje mimo kryzysu. Z rządowego programu przyznano im już ponad 63 mld zł

– Program Inwestycji Strategicznych stwarza szansę realizacji ogromnych wyzwań inwestycyjnych – mówi Beata Daszyńska-Muzyczka, prezes zarządu Banku Gospodarstwa Krajowego, który jest operatorem programu. Przy jego wsparciu samorządy zrealizowały już prawie 1,5 tys. inwestycji, kolejne 6 tys. ma już podpisane umowy, a łączne wsparcie przyznane w pięciu edycjach tego programu opiewa na ponad 63 mld zł. Z raportu opublikowanego przez BGK wynika też, że polskie samorządy znacząco różnią się między sobą pod względem wyzwań, zasobów i potrzeb inwestycyjnych. Dlatego też programy wspierające inwestycje samorządowe powinny uwzględniać ich indywidualną specyfikę.

– Od czterech lat mamy do czynienia z kryzysem, który zaczął się od pandemii COVID-19. Inwestorzy stwierdzili, że niepewność jest tak duża, że trzeba się na razie wstrzymać z decyzjami o kolejnych inwestycjach. W takich kryzysowych momentach to odpowiedź rządu, stworzenie Programu Inwestycji Strategicznych, aby pobudzić inwestycje publiczne, jest najlepszym rozwiązaniem pozwalającym utrzymać rozwój gospodarczy – mówi agencji Newseria Biznes Beata Daszyńska-Muzyczka.

Bank Gospodarstwa Krajowego, który jest operatorem rządowego Programu Inwestycji Strategicznych, zrealizował już pięć jego edycji: dwie dla wszystkich samorządów oraz trzy celowane – dla gmin, w których działały państwowe gospodarstwa rolne, dla gmin uzdrowiskowych oraz edycję poświęconą rozwojowi stref przemysłowych. Samorządowcy wnioskowali w nich o dofinansowanie inwestycji z ponad 30 różnych obszarów gospodarczych. Wsparcie zostało przyznane niemal wszystkim JST w kraju.

– Samorządy cenią ten program i widzą, że jest to odpowiedź na ich potrzeby. Po pięciu edycjach wsparcie o wartości ponad 60 mld zł zostało przyznane dla ok. 11 tys. inwestycji samorządowych. To jest ważne zwłaszcza dla małych miast, gmin miejskich i wiejskich, gdzie projekty inwestycyjne, czasami naprawdę fantastyczne, mające poprawić jakość życia lokalnej społeczności, leżały zakurzone na półce, a teraz pojawiła się okazja do ich realizacji – mówi prezes BGK. – Około 48 proc. tych środków jest przeznaczonych na drogi, które są kręgosłupem, szkieletem dającym dalsze możliwości rozwoju gospodarczego.

Przy wsparciu rządowego Programu Inwestycji Strategicznych samorządy zrealizowały do tej pory 1470 projektów, a na realizację kolejnych ponad 6 tys. inwestycji podpisały umowy z wykonawcami. Statystyki BGK pokazują, że zakończone dotąd projekty to przede wszystkim infrastruktura drogowa (870 inwestycji) i wodno-kanalizacyjna (ponad 200 inwestycji). Jednak przy dofinansowaniu z rządowego programu samorządy realizują też m.in. inwestycje w infrastrukturę społeczną, edukacyjną, sportową i turystyczną – do tej pory zrealizowano 170 takich projektów.

Dotychczasowe efekty działania rządowego Programu Inwestycji Strategicznych zostały przedstawione podczas 16. edycji Konferencji „BGK dla JST”. Bank przedstawił również raport „Różnorodność polskich samorządów terytorialnych na tle wspólnych wyzwań”, z którego wynika, że nawet samorządy tego samego szczebla znacznie różnią się między sobą pod względem wyzwań, zasobów i potrzeb. Dlatego też programy wspierające inwestycje samorządowe powinny uwzględniać indywidualne potrzeby JST-ów.

– Raport porusza dwie kwestie. Po pierwsze – zróżnicowanie sytuacji w samorządach na tle aktualnej sytuacji finansowej, która jest trudna. I ma to związek zarówno z COVID-19, jak i z sytuacją w Ukrainie i spowolnieniem gospodarczym. Jednocześnie pomimo trudnej sytuacji samorządy zwiększają intensywność swoich inwestycji, czyli relacje inwestycji do dochodów ogólnych – mówi Mateusz Walewski, główny ekonomista BGK.

Na koniec 2022 roku sytuacja finansowa polskich samorządów poprawiła się w stosunku do poprzedniego przede wszystkim w wymiarze inwestycyjnym – wydatki majątkowe stanowiły większą część wydatków ogółem niż w latach 2019–2021. Zmniejszył się też poziom zadłużenia w relacji do PKB. Zauważalny był natomiast spadek nadwyżki operacyjnej (analitycy zauważyli, że w odniesieniu do PKB nie była ona na tak niskim poziomie nawet w 2020 roku) i spadek tempa wzrostu PIT per capita. Po raz pierwszy w analizowanym okresie (2018–2022) skumulowana zmiana PIT per capita była niższa niż skumulowany wzrost PKB w cenach bieżących.

– Wszystkie grupy samorządów mają swoje wyzwania – niezależnie od tego, jak zamożni ludzie w nich mieszkają i jak duże płacą podatki. Wyzwaniem dla najbiedniejszych samorządów, gdzie mieszkają osoby najmniej zarabiające, jest sytuacja demograficzna i odpływ ludności. Dla samorządów ze środka stawki wyzwaniem są ich potrzeby inwestycyjne. Z kolei dla tych najbogatszych, gdzie mieszkają ludzie zamożni, wyzwaniem jest podwyższenie poziomu rozwoju, bo właśnie te samorządy rozwijają się najwolniej. Dobrą informacją jest jednak to, że mamy w Polsce konwergencję, czyli stopniowe wyrównywanie dochodów pomiędzy tymi regionami, gdzie mieszkają ludzie najubożsi, i tymi, gdzie mieszkają ludzie najbogatsi – mówi Mateusz Walewski.

Eksperci BGK przedstawili też swoje rekomendacje dla tych grup samorządów. Gminy, które znajdują się w najbardziej zamożnych klastrach, powinny dbać o utrzymanie wysokiej jakości infrastruktury i dostępność usług publicznych, dzięki czemu utrzymają atrakcyjność i dobrą pozycję. Gminy średnio zamożne najbardziej potrzebują wsparcia finansowego – bez tego ich trudna sytuacja budżetowa może spowodować, że odpływ ludności będzie się nasilał.

Samorządy są dla BGK bardzo ważnym partnerem – średnio co piąta złotówka zaangażowania kredytowego banku trafia właśnie do nich. Tylko w ubiegłym roku było to łącznie ok. 16 mld zł. 

– Dzięki temu, że jesteśmy w stałym kontakcie z samorządami, od tych najmniejszych po największe, możemy na bieżąco identyfikować ich potrzeby i szukać rozwiązań finansowych, które na nie odpowiedzą – mówi prezes BGK. – Pomagamy samorządom finansować ich bieżące potrzeby i znajdować rozwiązania, które pozwalają im realizować odpowiedzialność wobec lokalnych społeczności, m.in. poprzez programy finansowane przez BGK, różnego rodzaju instrumenty takie jak obligacje, programy rządowe czy dystrybucję środków europejskich.

BGK wspiera inwestycje samorządów m.in. w termomodernizację i remonty, finansuje rozwój mieszkalnictwa komunalnego i społecznego. W 2022 roku w rządowym programie wsparcia budownictwa komunalnego i socjalnego bank przyznał bezzwrotne dofinansowanie na łączną kwotę 800 mln zł. Z kolei w programie wsparcia społecznego budownictwa czynszowego, którego jednym z adresatów są spółki gminne, w ciągu siedmiu lat jego działania bank udzielił 1,3 mld zł preferencyjnych kredytów na budowę ponad 10 tys. lokali mieszkalnych. Poprzez swoje fundacje bank inwestuje również m.in. w rozwój kapitału społecznego i aktywizację lokalnych społeczności.