Nadwaga, otyłość i brak aktywności fizycznej zwiększają ryzyko cukrzycy typu 2. Zagrożonych nią jest wielu polskich uczniów

Cukrzyca typu 2 jest istotnym zagrożeniem dla zdrowia, które kiełkuje przez wiele lat i może, nawet od dzieciństwie. To, że już dziś jest się o co martwić, potwierdzają wyniki Ogólnopolskiego Programu Profilaktyki Cukrzycy typu 2 i Chorób Cywilizacyjnych PoZdro!, w ramach którego badaniami przesiewowymi objęto w sumie blisko 24 tys. uczniów w całej Polsce. We Wrocławiu okazało się, że nadmierną wagę ciała ma 20 proc. dzieci, a u 38 proc. stwierdzono niewystarczającą wydolność fizyczną. 

Światowa Organizacja Zdrowia uznaje problem otyłości wśród dzieci za epidemię XXI wieku. Według informacji opublikowanych przez czołowy periodyk medyczny „The Lancet” od 1975 roku liczba otyłych dzieci wzrosła dziesięciokrotnie. W 2016 roku na całym świecie nadmierną wagę ciała miało ponad 300 mln dzieci i nastolatków, przy czym 124 mln borykały się z otyłością, która uznawana jest za chorobę. W Polsce, jak wynika z danych Instytutu Żywności i Żywienia, nadmierną masę ciała ma ponad 22 proc. uczniów gimnazjów i podstawówek. Według Instytutu Matki i Dziecka otyłość występuje u blisko 13 proc. ośmiolatków. Zdaniem ekspertów wynika to z rosnącej zamożności Polaków, negatywnego wpływu reklam oraz zmiany trybu życia na siedzący.

– Obserwujemy dwuwymiarowość życia społecznego. Z jednej strony jest to kult pracy, z drugiej duży konsumpcjonizm. Zniknęła instytucja podwórka, zarówno gimnazjaliści, jak i uczniowie szkół podstawowych spędzają mnóstwo wolnego czasu w mass mediach, co sprzyja rozwijaniu się nadwagi i otyłości – mówi agencji informacyjnej Newseria Biznes Anna Kohut, psycholog Programu PoZdro! Fundacji Medicover.

Otyłość w wieku szkolnym może mieć dramatyczne konsekwencje w przyszłości, prowadzi bowiem do rozwoju takich schorzeń jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2, choroby układu sercowo-naczyniowego i niektórych nowotworów. Efektem otyłości mogą być również wady postawy, zaburzenia miesiączkowania u dziewcząt oraz stłuszczenie i marskość wątroby. Nadmierna masa ciała ma także wpływ na stan psychiczny, ponieważ rodzi poczucie odrzucenia przez grupę, prowadząc nawet do depresji.

– Dzieci z nadwagą i otyłością spotykają się z ostracyzmem społecznym, dlatego niezmiernie ważne jest wzmocnienie samooceny dziecka i poczucia własnej skuteczności. Zmiany zachodzą najpierw w głowie, więc sama świadomość dziecka, że może coś zmienić, jest bardzo istotnym elementem w dalszym procesie zmiany – mówi Anna Kohut.

Pomoc dzieciom z nadwagą i otyłością, a jednocześnie przeciwdziałanie występowaniu cukrzycy typu 2 to cele realizowanego od 2014 roku przez Fundację Medicover Ogólnopolskiego Programu Profilaktyki Cukrzycy i Chorób Cywilizacyjnych PoZdro!. Pierwszy etap projektu objął przeprowadzane na terenie szkoły dobrowolne, bezpłatne badania przesiewowe, które sprawdziły u uczniów ostrość widzenia, postawę ciała, sprawność krążeniowo-oddechową oraz masę i skład ciała.

Uczniowie, u których wystąpiło ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2, zostali skierowani wraz z rodzinami do specjalistycznego, bezpłatnego programu wsparcia w ramach Zintegrowanej Opieki Indywidualnej PoZdro!. W ramach trwającej dwa lata opieki specjalistycznej dzieci i ich rodziny odbywają konsultacje z lekarzem, psychologiem, dietetykiem i trenerem. Program przewiduje łącznie trzydzieści dwa spotkania w trakcie ośmiu wizyt w Centrach Medycznych Medicover. Mogą skorzystać z kompleksowej, bezpłatnej oferty warsztatów edukacyjnych, zajęć sportowych, szkoły zdrowego gotowania czy wymiany doświadczeń w ramach Klubu Rodzica.  

– Ten projekt to nie tylko diagnostyka i badania przesiewowe, lecz także wskazówki dla rodziców i nauczycieli dotyczące dalszej pracy, planowania działań profilaktycznych w szkołach – podkreśla Ewa Monastyrska, dyrektor Wydziału Przedszkoli i Szkół Podstawowych Urzędu Miejskiego we Wrocławiu.

– Program PoZdro! został skierowany najpierw do gimnazjalistów, a w roku szkolnym 2017/2018 do uczniów szkół podstawowych. Do dzieci i młodzieży, którzy mają poczucie, że to jest ten moment, kiedy zaczynają być dorośli i zaczynają podejmować swoje własne decyzje. Próbowaliśmy namówić dzieciaki, żeby się zbuntowały, ale„na zdrowie, żeby trochę inaczej się odżywiały, niż to często sugerowane jest w domu i trochę więcej ćwiczyły – dodaje Kamila Szarejko, kierownik Programu PoZdro! Fundacji Medicover.

PoZdro! to aktualnie jeden z największych na świecie programów profilaktycznych dla dzieci, biorąc pod uwagę jego skalę i liczbę przebadanych dzieci. Wystartował w Gdyni, następnie objął swoim zasięgiem Warszawę, Wrocław, Lublin oraz kilka sąsiadujących z nimi gmin. W sumie w skali całej Polski przebadano dotąd 24 tys. uczniów klas IV szkół podstawowych oraz klas I gimnazjów. Jako ostatnie kontrolowano w roku szkolnym 2017/2018 dzieci ze szkół podstawowych z Wrocławia oraz gmin Kobierzyce, Siechnice i Żórawina. Jak się okazało, 20 proc. przebadanych uczniów miało nieprawidłową masę ciała, a u 1 035 z nich stwierdzono zagrożenie zachorowania na cukrzycę typu 2 i zaproszono do części interwencyjnej Programu PoZdro!.

– 22 proc. chłopców z Wrocławia prezentowało cechy nadmiernej masy ciała w porównaniu do 16 proc. dziewczynek. Sumaryczny odsetek chłopców i dziewczynek w obu grupach wiekowych, zarówno we Wrocławiu, jak i gminach ościennych, który prezentował nieprawidłową masę ciała, oceniony został na około 20 proc. Istotną informacją jest również fakt, że w sąsiednich gminach występowała większa liczba pacjentów z nadwagą i otyłością, bo nieprawidłową antropometrię wykazywało ok. 25 proc. pacjentów – precyzuje Sebastian Więckowski, lekarz programu PoZdro! – Choroby cywilizacyjne to bardzo szeroka grupa, dlatego powinniśmy skupić na tych, które stwarzają największe ryzyko dla zdrowia i życia. Są to głównie choroby sercowo-naczyniowe, nowotwory, nadciśnienie tętnicze i właśnie cukrzyca typu 2, które odpowiadają za 80 proc. zgonów w naszej populacji.        

Prowadzone w latach 2015–2018 badania przesiewowe we Wrocławiu pokazały, że nadwaga i otyłość to duży problem w szkołach podstawowych i gimnazjach. Natomiast nieprawidłowe ciśnienie krwi dotyczy głównie gimnazjalistów, choć ten problem w mniejszym stopniu dotyczy także uczniów podstawówek. U ponad 38 proc. badanych dzieci stwierdzono niewystarczającą wydolność fizyczną organizmu – testy wykazały, że na czwarte piętro bez zadyszki nie byłoby w stanie wejść ponad 39 proc. uczniów I klas gimnazjum oraz nieco ponad 37 proc. uczniów IV klas szkół podstawowych.

– We Wrocławiu udało się nam wspólnie zatrzymać tendencję wzrostową, jeśli chodzi o nadwagę i otyłość, a według danych, które posiadamy, nawet ją odwrócić. Widać, że kompleksowe, wspólne działanie różnych podmiotów w zakresie edukacji na temat zdrowego stylu życia, diagnozowania stanu zdrowia dzieci i młodzieży w tym wypadku przynosi wymierne efekty – podkreśla Joanna Nyczak, dyrektor Wydziału Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miejskiego we Wrocławiu.

Dotychczas badaniami przesiewowymi w ramach programu PoZdro! objętych zostało prawie 24 tys. uczniów z całej Polski, a ponad 3,2 tys. z nich zakwalifikowanych zostało do udziału w kolejnym etapie. Młodzież, u której wykryto czynniki rozwoju chorób cywilizacyjnych, odbyła już ponad 42 tys. indywidualnych spotkań ze specjalistami w całej Polsce. W samym Wrocławiu badaniami przesiewowymi w latach 2015–2018 zostało objętych 8 282 uczniów, czyli blisko 70 proc. populacji w badanych grupach wiekowych.

Efektem programu jest także większa świadomość rodziców w zakresie roli zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w życiu ich dzieci. Ponad 72 proc. ankietowanych rodziców zadeklarowała, że ich pociechy odżywiają się prawidłowo, tymczasem okazało się, że codziennie bądź co drugi dzień spożywają one słodkie napoje, przekąski oraz żywność typu fast food.

– Prawie wszyscy rodzice podkreślali, że ich dziecko jest bardzo aktywne fizycznie i ma odpowiednią ilość ruchu, po czym w badaniu testu wydolnościowego okazało się, że ponad 60 proc. niestety oblewa trzyminutowy test bądź ma wynik poniżej normy. To jest zatrważające, bo dziesięciolatek, który nie może wejść na 4–5 piętro bez zadyszki, może w przyszłości stać się dorosłym, który będzie miał jeszcze większy problem, żeby pokonać choćby jeden stopień – podkreśla Kamila Szarejko, kierownik Programu PoZdro! Fundacji Medicover.

– Przeciwdziałanie otyłości i nadwadze to kwestia podnoszenia świadomości rodziców i nauczycieli, a także wiedzy przekazywanej uczniom. To wymaga wielu wspólnych działań realizowanych przez różne podmioty i dzięki temu programowi się to udaje. Widać to w postawie uczniów, w tym, jak zmieniły się ich nawyki żywieniowe, do czego przywiązują większą wagę – dodaje Ewa Monastyrska.